Lucidno
INTERVJU: NEMANJA BEČANOVIĆ
|
Nemanja Bečanović (1977) je filmski reditelj i producent. Diplomirao na specijalističkim studijama Filmske i televizijske režije na Fakultetu dramskih umjetnosti na Cetinju, a magistrirao 2022. godine na studijskom programu produkcija. Njegov debitanski dugometražni igrani film “Posljednje poglavlje” (“The Ascent”) premijerno prikazan 2011. u glavnom programu Saravevo film festivala. Najavljen na Raindance festivalu kao film sa “najšokantnijim krajem još od filma Sedam”, njega je glavni urednik Cineurope, Domeniko La Porta proglasio trećim najboljim evropskim filmom te godine. 2023. godine je završio drugi dugotražni igrani film “Supermarket” koji je imao premijeru na festivalu A kategorije – Talin Black Night Film Festival u glavnom programu u takmičarskoj selekciji Rebels Without Cause Comptition na kojoj se prikazuju provokativni i eksperimentalni filmovi nezavisne produkcije. Predavao je FDU na Cetinju i Univerzitetu Donja Gorica na studijskom programu Film i mediji. Od 2017. do 2022. godine rukovodilac arhiva u Crnogorskoj kinoteci. Pored svoja dva dugometražna filma montirao televizijske dokumentarce i komponovao muziku za igrani film “Između dana i noći” (2018) i pozorišne predstave ”Kod Nojeve barke u osam” (2016), “Ivo Vizin - kapetan od snova” (2018). Pisao muzičke kritike za “Monitor”, “Pobjedu” i “Vijesti”. Dobitnik nagrade Montenegro film festivala u Herceg Novom za doprinos crnogorskoj kinematografiji. |
Nemanja Bečanović, režiser, producent, muzičar i montažer – kompletni auteur – svoj drugi dugo.metražni film Supermarket smješta u - supermarket, simbol konzumerizma, mjesto susreta ljudi koji se možda više nikad neće sresti (osim ako ne žive u malim gradovima, sredinama), u centar izobilja hrane, pića, higijene, toalet papira, kozmetike, dakle, onoga bez čega, ubijedjeni su, ljudi ne mogu da žive (tako da veliki shopping centar izgleda kao luksuz u odnosu na ovaj mali prostor osnovnih potreba). Supermarket je nedavno prikazan u Talinu (Estonia) na prestižnom festivalu A kategorije Black Nights u okviru segmenta Rebels with a cause, posvećenom art filmovima iz svijeta. Bečanović je doživio veliki uspjeh već i sa dugometražnim prvijencem Poslednje poglavlje iz 2011. Nakon više od 10 godina (Covid 19 pandemija je usporila i zaustavila mnoge kreativne procese i projekte, čemu je broj Camere Lucide br. 43-44 januar/maj 2020 posvetio posebnu pažmju u intervjuima sa više desetina filmskh umjetnika iz cijelog svijeta), Nermanja ostaje odan temama izolacije, osamljenosti i elipsi kao narativnoj figuri, izgradjujući svoj prepoznatljiv autorski stil.
Camera Lucida: Tvoj film Supermarket je nedavno prikazan u Talinu (Estonia) na prestižnom festivalu A kategorije Black Nights u okviru segmenta Rebels with a cause, posvećenom art filmovima iz svijeta (posrnulog ili manje posrnulog). segmenta koji uzima u obzir tzv. globalne promjene, ne „prateći“ ih, već konfronrirajući ih svojim art projektima, estetskom pobunom. Kako si se osjećao u tom društvu selekcije?
Nemanja Bečanović: Bilo je izvanredno naći se u društvu reditelja sa radikalnim filmovima koji su izazov kako za publiku, tako i filmski jezik i tematski pristup. Kada su me prvi put kontaktirali sa festivala Supermarket je trebao da bude uvršćen u selekciji Critics' Picks ali su u posljednjem trenutku odlučili da promjene selekciju. Mislim da je dobro da i nakon skoro 130 godina postojanja kinematografije, film i dalje ima kapaciteta da bude neka vrsta „sabotaže“.
Camera Lucida: Ovo je prvi crnogorski film prikazan u tom segmentu. Šta ti to znači?
Nemanja Bečanović:
Mislim da su crnogorski filmovi i dalje uglavnom konzervativni, i po pitanju strukture ali i tema kojim se bave. Većina reditelja i dalje radi u granicama onoga šta se očekuje od njih u Crnoj Gori, ne smatrajući da trebaju da pokrenu bilo kakvu konkretnu društvenu kritiku. U tom smislu naći se u ovoj selekciji je neka vrsta dokaza da je moguće ovdje snimiti filmove koji se konfrotiraju sa socijalnim i estetskim „pravilima“ i na lokalnom i globalnom nivou.
Camera Lucida: Pokojni Ronald Bergan, sjajan filmski kritičar i akademik, neka vrsta mog mentora, naučio me je skoro sve „što želimo znati o filmskoj kritici“, pa tako i da nikad ne postavljamo pitanje „o čemu je film“ (Igra riječi na engleskom. Whats is the film about? It's about 90 minutes“). Jedan od selektora Black Nights festivala, Puerto, opisao je film kao „mračnu komediju Robinsona Krusoa 21. vijeka čije je pusto ostrvo veliki shoping centar“. Kao da je priča o apsurdu, a ni Godoa ni apsurda nema? Jer dehumanizacija je dovela do totalnog odsustva apsurda?
Nemanja Bečanović:
Kapitalizam jeste apsurd sami po sebi, ali apsurd koji uspješno funkcioniše već vjekovima. Problem sa njim je što je u toj mjeri dehumanizovan da rigidno ne ostavlja mjesta za ostale apsurdnosti: kao i bilo koja ideologija (a kapitalizam to i jeste), on ne ostavlja mjesta za osnovno ljudsko pravo - pravo na ambivalentnost.
Camera Lucida: Smještaš film u supermarket, simbol konzumerizma, mjesto susreta ljudi koji se možda više nikad neće sresti (osim ako ne žive u malim gradovima, sredinama, zapravo meni je isto supermarket ili shopping centar u mom smislu konzumerizma), u centar izobilja hrane, pića, higijene, toalet papira, kozmetike, dakle, onoga bez čega, ubijedjeni su, ljudi ne mogu da žive (tako da veliki shopping centar izgleda kao luksuz u odnosu na ovaj mali prostor osnovnih potreba). Jasna kritika surovog kapitalizma, jer ljudi više nemaju ni za osnovno, metonimija za svijet u kojem živimo, dekor punih polica, a ispod ukrasnog pakovanja je praznina?
Nemanja Bečanović: Pa mislim da si ovim pitanjem već dala odgovor. Supermarket ili shopping centar nisu ništa drugo nego površina ispod koje nema ničega, pakovanje koje ne sadrži ništa. I upravo je o tome moj film. U tom smislu, konzumerizam recipročno djeluje na ljude koji poput proizvoda koje kupuju postaju površina bez sadržaja. U današnjem konzumerizmu, posebno onom na socijalnim mrežama, ljudi su postali ogoljeni proizvod koji kupuje svoj identitet, odnosno druge proizvode koji su industrijalizovani manjak nastao u serijskoj proizvodnji, a najsličniji su dekoru ukrasnih poklona ispod jelke koji imaju simboličnu ulogu, ali su sadržaju ispunjeni stiroporom ili kartonom.
Apsurdna suština kapitalizma je se sastoji u tome da neprestalno kupujemo svoj manjak (ono si što nikad ne možeš da posjeduješ): da nije tako, on bi odavno bio zamjenjen drugim društvenim sistemom jer bi ljudi uveliko posjedovali sva svoja „trebovanja“.
Camera Lucida: Tvoj Robinson Cruso, kojeg sjajno tumači Bojan Žirović, uzima od svih proizvoda pomalo, a većinu (90%) ostavlja kupcima. On se časti, ali i kad se časti kao da ne uživa, ili je to sa gorčinom otimačine dok lista porodični album sa mirisom buđi i ustajalosti, u maestralnoj sekvenci psiho-analize akumulirane porodične istorije?
Nemanja Bečanović: Konzumacija na latinskom znači potrošnja. Potrošnja (robe) i trošenje (novca) je samo po sebi proces uživanja u destrukciji, a šteta nastaje kada neko kao štetočina naruši „prirodni“ odnos potrošne robe i novca kao što to radi Bojan u filmu. Meni se ta ideja da jedemo nešto što je neko već konzumirao činila zabavnim: djeluje mi subverzivno umetanje posrednika koji nije u platnom sporazumu zaštićenim ambalažom i rokom trajanja. Sa druge strane koncept (po)trošnje kao destrukcije je nekako inherentno vezan za pojam smrti i upravo u tome leži ključ scene sjećanja na roditelje, koji kroz nagomilavano posjedovanje stvari (hordovanje) žele odustati od neraskidive veze potrošnje i posjedovanja da bi se tako podsvjesno obračunali sa svojom smrtnošću. U tom smislu meni je podjednako zanimljiv isti proces koji se dešava kroz koncept fetišizacije objekata kroz nostalgičnu glorifikaciju analogne i obsoletne tehnologije kroz potragu za autentičnim doživljajem, kao što je na primjer doživljaj slušanja muzike na gramofonskoj ploči.
Camera Lucida: Da li je to kapitalizam koji živimo – ne Robinson Cruso, nego otimanje, ovdje malo manje, tamo malo više, pa ko preživi?
Nemanja Bečanović:
Kapitalizam je uvijek otimanje i ouvijek i isključivo čisti darvinizam: preživljavanje najsposobnijih u igri konzumiraj i(li) budi konzumiran. U tom procesu dolazi do alijenacije potrošača kojima je jasno da više nisu autonomna bića, već osobe čiji su identiteti tržišno određeni. To otuđenje je upravo u suprotnosti teze Džona Dona da „Nijedan čovjek nije ostrvo“ dovodeći do toga da je jedni izlaz naći to usamljeno ostrvo i započeti svoju robinzijadu ili bezizlazno ostati u sistemu i doživjeti istu stvar implozivno kroz socijalni izolaciju otuđenja.
Camera Lucida: Protagonista je mislio da je sam, u izolaciji dok ne sretne - i tu nastaje obrt narativa - nekoga u svom „zamku izobilja“, možda ne doppelgangera, ni druga, ali nekoga sa kim izlazi iz svoje izolacije...? Da li je to kraj njegovog raja, a pravi pakao tek počinje, u trenutku kad saznaje da nije „sam“?
Nemanja Bečanović: Ostavljen je mali trag u međunatpisima, špici i završnom kadru, a kritičarima i gledaocima ću ostaviti pravo na tumačenja. Bojan i Branimir imaju identično ime: Robert. Možda je to zapravo ista osoba?
Camera Lucida: Imam utisak da je gledalac taj koji je protagonista u filmu. Ne znam da li je to bila namjera?
Nemanja Bečanović: Ovo je film o svima nama. Svako od nas je bio u supermarketu, i svako od nas je pomislio da li je fer da uzmem stvari i ne platimo za njih. Kupovina u supermarketu je postalo univerzalno iskustvo, poput smrti.
Camera Lucida: Supermarket je film tišine i kontemplacije, ali muzika igra ključnu ulogu, a komponuješ je ti, ujedno i režiser i muzičar. Kako je tekao taj kreativni proces, slika, riječ, muzika, šta dolazi prije, šta kasnije, ili se radi o sinhronicitetu?
Nemanja Bečanović: Zanimljivo je da je su odluke za oba moja filma nastala u procesu slušanja muzike, kada sam mogao da „vidim“ početak i kraj filma. Iako obje kompozicije koje su inicirale rad na filmu nisu na kraju završile u njima, jasno je da su one transcendirale film u sliku. Muzika opet postaje integralni dio procesa u završnim fazama montaže kada je komponijem i snimam za film.
Mislim da je muzika je savršeno interpretativno sredstvo. Zbog toga je moja želja je da za sledeći film muziku napravim prije samog snimanja i reproduciram je u toku snimanja na setu, kao šo je to radio Sergio Leone navodeći njome mizanscen glumaca i kamere. Drugim riječima, volio bih da režiram svojom muzikom.
Camera Lucida: Kad bi morao da biraš – muzika ili film -bio bi tro užasno težak izbor? Ili jednostavno zašto jedno bez onog drugog?
Nemanja Bečanović: Film i muziku je nemoguće odvojiti. Čak i ono što zovemo nijemim filmom, ono nije snimano sa namjerom da bude prikazano bez muzike. Muzika je uvijek bila dio filmskog dispozitiva, bilo da je neko uživo svirao klavir pored platna za vas ili da je to već neko prethodno uradio u studiju preko slike koju gledamo.
Camera Lucida: Muzika je kao tačka prekretnica jouissance-a Glumci briljantni, dekor i lokacija simbolični i ironični (kao i sam naslov), narativ direktan ko želi da razumije, ali meni jouissance dolazi na samom kraju u vidu katarze – kada se ređa posada filma, lica koja sam pepoznala na špici, kao da si okupio cijelu ekipu u metafilmičnom gestu, Originalna špica zahvalnice ili substitut za katarzu ili oboje plus nešto treće?
Nemanja Bečanović: Uvijek sam otvoren za interpretacije tako da mogu biti i obje stvari ali i mnoge druge istovremeno. Ovaj kadar je prvobitno zapravo trebao otvoriti film, da pokaže kao dio uvodne sekvence život marketa prije zatvaranja. Funkcija ovog kadra je upravo to - nema katarze, zarobljeni smo u ciklusu zatvaranja i otvaranja prodavnica. U tom svijetu je zarobljen i film, i učesnici u njemu, zajedno sa mnom kao autorom filma sa kojim se taj kadar i završava.
Camera Lucida: Tu su dva sjajna glumca, pomenuti Žirović i Branimir Popović. Kakav je bio pristup kastingu, u filmu sa ograničenom lokacijom, zatvorenim prostorom?
Nemanja Bečanović: Žirović je jedan od najboljih glumaca u regionu, posebno u pozorištu, koji nikada nije imao glavnu ulogu na filmu. Kao odličan i jako temeljan glumac sa neobičnim licem i krupnim očima, bio je idealna figura za savremenog „pustinjaka“ koji pokušava da uživa u svom konzumerskom raju. Branimir Popović je sa druge strane, ne samo fizički, nego i psihološki totalni opozit Žiroviću: ako je prvi po Frojdu oralan tip ličnosti (zavisan, nesiguran), drugi je analan tip ličnosti (nezavistan, rigidan). Kasting se vodio upravo većom razlikom između ove dvije uloge.
