Festivali
27. Sarajevo Filmski Festival - 13-20. avgust, 2021.
TRIJUMF AUTORKI
Nijedan filmski festival do sada nije obilježilo snažno prisustvo ženskih autora u svim festivalskim segmentima kao 27. izdanje Sarajevo Film Festivala i nikada sa tako jakom konkurencijom i koncentracijom najboljih filmova na jednom mjestu. U zvaničnom takmičarskom segmentu igranih dugometražnih filmova, osam su režirale žene, a dva muškarci, sedam su debitanski filmovi. Zato će ovdje biti više riječi o filmovima autorske „većine“.
Regionalnu premijeru na 27. Sarajevo Film Festivalu imao je i sjajan gruzijski film Bebia, à mon seul désir (Bebia, jedina čežnja moje duše) dugometražni prvijenac gruzijske autorke sa londonskom adresom - Juje Dobrachkous. Gruzijsko-francuski naslov "Bebia, à mon seul désir" ostao je u originalu, nepreveden i na engleski jezik ("Bebia" na gruzijskom znači baka, dok francuski dio označava ostatak naslova, uz napomenu da „désir“ znači „želja, čežnja“, tako da bi slobodniji prijevod mogao biti i „Bebia, mojoj jedinoj ljubavi“). Ovakav naslov, nastao iz jezičkog 'metissage'-a, sasvim odgovara ovom poetičnom crno-bijelom filmu, koji više nagovještava nego što eksplicitno kazuje dok veličanstveno „šeta“ dramatičnim, surovim i melodično-kamenitim vizuelnim predjelima Gruzije, predjelima grčke mitologije i gruzijske tradicije i rituala, ali i predjelima mašte publike, koja stvara sopstvenu hermeneutiku.
U centru ovog simboličnog filma je 17-godišnja manekenka Ariadna (glumački debi manekenke u stvarnom životu, Anastasije Davidson), koja se vraća u rodno gruzijsko selo na sahranu bake ne-slučajnog imena Medea (tumači je Guliko Gurgenidze). Ariadnu je dopalo, kao najmlađeg člana familije, da ispoštuje tradicionalni gruzijski ritual koji se sastoji iz ujedinjenja tijela i duše pokojnice, tj. povezivanja mjesta njene smrti sa kovčegom. Iako se Ariadna u početku buni, mora se povinovati drevnim obredima i kreće na 25km dug put pješke sa porodičnim prijateljem Temom (Alexander Glurjidze), čije veze sa familijom ostaju nejasne do kraja filma. Ali ono što jeste jasno je referenca (u filmu pomenuta) na grčku Ariadnu, koja je heroju Tezeju pomogla da izađe iz Minotaurovog lavirinta kad mu je dala klupko konca, a on ju je kasnije napustio.
Na tom ritualnom putu mogućeg osvajanja slobode za mladu Ariadnu, Dobrachkous plete mrežu sjećanja iz djetinsjtva, koje uključuju njene časove baleta, ali i nemile scene svađa između bake i majke, koje kod nje stvaraju osjećaj „sudbinske predodređenosti“ da bude još jedna u liniji tužnih, bijesnih i nesrećnih žena. Ovo antropološko, mitsko-kolektivno i mistično-intimno putovanje jedne žene ka oslobodjanju od tradicionalnih ograničenja, ka pronalaženju sopstvenog puta u „21. vijeku“, ali i razumijevanju patnje žena koje su prethodile njenom putu oslobodjenja, Dobrachkous suptilno tka zahvaljujuči i impresivnoj i sugestivnoj fotografiji Ruskinje Veronica-e Solovyeve. Lijep, znakovit, magičan film, a novo Dobrachkous-ino ostvarenje se očekuje sa nestrpljenjem.
Juja Dobrachkous, rediteljka i scenaristkinja ovog filma, je svestrana umjetnica koja živi u Londonu, slikarka, spisateljica, a o svom rediteljskom debiju je izjavila: „Konačno sam pronašla najbolji format koji mi pruža sponu između ideja i izvedbe: film“.
Osim sjajnog filma Murina autorke Antonete Alamat Kusjanović, potpuno su me osvojile kosovske filmske autorke, čija kinematografija doživljava vrhunac (imala sam sreću da, kao članica žirija, na festivalu Karlovi Vari 2019. uručim nagradu Lenditi Zequiraj za sjajan debi duogometražni film Agina kuća). Jedan od ovih fascinantnih filmova je Looking for Venera (Tražeći Veneru), prvijenac autorke Norike Sefe, snimljen u koprodukciji sa S. Makedonijom, koji je doobio specijalnu nagradu za Promociju rodne ravnopravnosti.
Slično filmu Bebia, mon seul desir, i ovo je film o odrastanju, sa tinjedžerskom protagonistkinjom (glumi sjajna debitantkinja Kosovare Krasniqi) koja odrasta u zabačenom, ruralnom dijelu zemlje, a koji se može naći svugdje ne samo na Balkanu, nego bilo gdje u svijetu. Sefa, rediteljka i scenaristkinja filma, koji je već dobio priznanje na Roterdam festivalu, a za koji joj je trebalo, po njenim riječima, pet godina rada, u saradnji sa venecuelanskim direktorom fotografije Luisom Armandom Arteagom, pravi malo remek-djelo o balkanskom patriajrahalnom mikro kozmosu i ženskom odrastanju u njemu – i ćerke i majke, koje prolaze sličan put „buđenja“ usred patrijarhata, a patrijarhat nema nacionalni pedznak. Princip oca-patrijarha i svih muških u selu („da se ne osramoti ime porodice i ne ukalja ćerkina reputacija“) je jukstaponiran, naizgled maloj i tihoj, ženskoj „pobuni“. Venera želi ići na koncert sa svojim prijateljima, ali to predstavlja užasno mučan korak ka njenom oslobodjenju od oca-patrijarha, ali i majke-koja-slijedi-oca, kao i u svakom životu tinejdžerke koja odrasta u patrijarhatu. Njen jedini grijeh je što sluša muziku koju voli i pleše na žurkama sa prijateljicom (jednako sjajna Rozafa Çelaj), koja ima reputaciju „slobodne“ djevojke u selu.
Uz sjajnu, nezaboravnu fotografiju kroz klaustrofobične plavo-fade zamagljene snimke u okviru sobe, kamera se zadržava na licima svih prisutnih (zabrinutih i preneraženih) – otac, majka, brat...- ali, ipak, ostaje duže na Venerinom zabrinutom, uplašenom, buntovnom i prkosnom licu, sve odjednom, i suptilno nam dozvoljava ulazak u njen mozak i dušu, koja vapi da izađe iz nametnutog patrijarhalnog kaveza. Film se završava znakovitom scenom dječaka koji polako ispija vodu između dvije generacije žena zabrinutog lica: jedno zamišljeno gleda u budućnost, a drugo je umorno zagledano u prošlost.
Maestralni film Tražeći Veneru kao da pravi referencu na još jedno debi kosovsko remek-djelo, sada zvanični kosovski kandidat za Oskare 2022., laureat mnogih nagrada Sundance Festivala, Košnicu (The Hive). Ovu potresnu priču o ženi koja kreće u potragu za nestalim suprugom u ratu sa Srbijom i koja se hrabro suprotstavlja svim muškim članovima zajednice – i sopstvene familije i „neprijateljske nacije“, ali i tzv. medjunarodnim partnerima - režira kao svoj prvijenac Berta Basholli.
Fahrije (koju briljantno tumači Yllka Gashi) je samo jedna od mnogih žena koje tragaju za muževima žrtvama nestalim u ratu protiv Srbije, Naspram patrijarhata i ruralnog mentaliteta, ove žene, koje istovremeno brinu i o sopstvenoj djeci, se spremno i smjelo hvataju u koštac sa svim mizoginim preprekama, nacionalnim i internacionalnim.
Fahrije, koja brine o sinu, ćerki i svekru, je usamljena figura u ovoj bitci: njoj lome auto, prozore kuće i pripremaju razne zasjede, koje ona, zauzvrat, sve lomi i probija, iako nema nikakvu podršku od sopstvene nacionalne zajednice. Naprotiv, oni se pokazuju kao jednaki neprijatelji žene, kao i oni iz „suprotnog tabora“.
