Articles

Кшиштоф Зануси е еден од најголемите живи европски и светски режисери. Тој е човекот чии филмови редовно победуваат и се номинирани на фестивалите како Кан, Венеција, Берлин и многу други. Но она што го разликува најмногу од другите автори е инклинирањето кој специфичните области на филозофијата кои на блескав начин ги инкорпорира во неговите дела. Овој автор со бекграунд на студент по физика и филозофија, како ретко кој, ги употребува онтолошките прашања, доведувајќи ги неговите филмови на ниво на најблескавите дела од областа на филозофијата на природните науки сплотени со онтологијата и антропологијата, со психологијата и етиката кај човекот. Затоа и не е случајно што во неговите сценарија ги споменува Платон, Аристотел, и употребува мисли од Тома Аквински, Св. Августин и слични филозофи. Покрај тоа, Кшиштоф Зануси е режисер кој на ненападен начин ја отсликува и психологијата на човекот во 20 и 21 век, поставувајќи ги (и одговарајќи!) на повеќе суштински прашања со кои луѓето се соочуваат во текот на животот.

Полскиот режисер во април 2011 година беше специјален гостин во Македонија, благодарение на Кинотеката на РМ, Скопје филм фестивал и Амбасадата на Полска во Македонија. Зануси, еден од најголемите европски филозофи во филмската уметност, во Скопје одржа час на Факултетот за драмски уметности, одржа отворен час во Кинотека на РМ, а доби и награда за животно дело од Скопје филм фестивал.

Токму поради неговата ретка профилација, со овој филозоф "заглавен" во филмската уметност разговаравме и за филозофијата во неговите филмови.

CL: Како ретко кој автор, филмовите "Година на тивкото сонце" и "Илиминација" ги отворивте со онтолошки прашања. Како студент по филозофија и физика, отсекогаш ли ви биле блиски таквите метафизички размисли?

KZ: Вистина е дека студирав филозофија. Но се плашам дека има премногу филозофија во моите филмови. Мислам дека не се баш добредојдени кај публиката. Луѓето сакаат да гледаат приказни во филмовите, не да размислуваат за некои идеи. Имав среќа да студирам филозофија во времето кога во целиот Советски блок само во Краков се студираше нормална филозофија. На другите универзитети се учеше марксизам. Па поради тоа не сум контаминиран од марксистичката филозофија. И логично е што ме заинтересираа прашањата за човековото постоење, прашања кои се поставуваат по искуствата со војна и тоталитаризам. Имав многу сиромашно детство, и сето тоа вроди со интерес за човековото постоење, за прашања како: дали светот има смисла, или нема? Дали мојот живот има смисла или не? Сите овие прашања се присутни додека ги пишувам повеќето од моите сценарија. Практично 90 проценти од моите филмови се авторски филмови. Јас ги изразувам сопствените искуства, и зборувам за искуства коишто ме интересираат мене. Некогаш допираат до публиката, некогаш не, и тогаш јас не сум успеал во работата. Некогаш луѓето ме разбираат, и тоа ме прави многу среќен.

CL: Во "Година на тивкото сонце" велите: "Ако Христос умре на крст, тоа беше негов избор, не мораше. Па зошто ние не можеме да умреме кога сакаме?". Во "Илуминација", пак, започнувате со објаснувањето на познатиот филозоф Св. Августин за Илуминацијата. Како би го елаборирале малку пошироко ваквиот пристап.

KZ: Па, да го цитирам Достоевски, има само едно релевантно прашање, а тоа е дали Бог постои. И тоа е релевантно прашање за мене. Дали универзумот има смисла?

Дали нашата егзистенција е поради нешто? Дали нашата егзистенција има цел, или е напразна случка на материјата? Дали материјата продуцира живот? Дали животот е тука од ништо? Тоа се многу основни прашања. Па самоубиство, што е многу привлечна опција денес во светот во кој често не се верува во никаков вид на смисла, е тотално оправдано. Неодамна направив и филм за самоубиството. Ако не верувате дека животот ви е даден, тогаш имате право да го одземете. Ако е подарок, не би требало тоа да го направите. Се зависи каква е вашата концепција.

CL: Во "Смртта на провинцијалецот" се бавите со односот на смртта и животот. Нешто повеќе околу тој однос во Вашите филмови?

KZ: Јас не сум добар во коментирање на моите филмови. Мислам дека тоа е работа на критичарите. Авторот треба да се држи подалеку од коментирањето на својата работа. Место тоа ќе ви кажам една анегдота. Мојот дипломски филм го направив како реалистичен игран филм од половина час, во 1966 г. Проблемот во тоа време беше што синхронизацијата на гласот во Полска не беше доволно добра. Самиот квалитет на нашиот јазик не дозволува синхронизирање на материјалот. Сакав колку што можам повеќе да избегнам било каков дијалог во филмот. И размислував каква тема може да употребам за да направам филмот да изгледа реалистично, но без дијалог. Открив дека манастир е идеалното место. Бидејќи монасите не зборуваат. Тие зборуваат во еден ден од годината, во остатокот не зборуваат. Па, мојот протагонист, студент по историја на уметност, го посетува манастирот, но нема со кого да зборува. Така ја решив ситуацијата. Кога фимот беше готов, во 1967 професорот од филмската академијата беше загрижен дека изгледа религиозно, иако во филмот немаше ниту еден збор. Па беа паметни и го пратија филмот во Москва, на фестивал. Тогаш во период од една недела добив награда во Москва и во Манхајм, Западна Германија. Една за атеистичките вредности на филмот, и една за религиозните вредности на филмот. Тоа покажува дека кога не зборуваш, луѓето се тотално загубени во евалуацијата на твоето дело.

CL: Може ли да направиме паралела меѓу "Смртта на провинцијалецот" и "Година на тивкото сонце", во однос на вербалноста? Во "Смртта на провинцијалецот" воопшто нема никаков дијалог, а во "Година на тивкото сонце" постои силна вербална игра: актерите говорат на различни јазици, не се разбираат на разговорно туку на емотивно ниво.

KZ: На некој начин да, бидејќи вербалната комуникација е есенцијална за мене. Но, не е целосна комуникација. Има уште еден вид на комуникација кој што ми е уште поважен. И ми недостига понекогаш, па пробувам да се потсетам да не им верувам на зборовите. Кога луѓето кажуваат нешто, тие всушност мислат сосем друго. Дури и во Библијата, кога Бог зборува, Бог мисли нешто друго. Видете го Стариот завет. Таму кога Бог им говори на Евреите, тој не им кажува што навистина ќе направи.

CL: Во "Структура на кристалот" нема некакви посебни белези или експериментални кадри и движења, но склопена е една компактна целина која во целост опишува еден живот на повеќе нивоа...

KZ: Мислам дека "Структура на кристалот" е приказна за моите поделени чувства, бидејќи јас сум обата карактери, обата се проекција на мене самиот. Јас сакам активен живот и сакам контемплативен живот, а тие се некомпатибилни. Не можеш да ги имаш и двата. Па понекогаш се занесуваш на една, а понекогаш на друга страна.

CL: Во истиот филм, преку фотографии споредувате голем мегалополис со облакодери како контрапункт на малите градчиња и едноставниот живот во нив. Зошто?

KZ: Бидејќи го имавме тоа носталгично чувство дека напуштивме илјадници години на живот во мали места, и наеднаш знаеме дека целиот прогрес е во градовите. Селото умира. Насекаде, во Европа, Азија, Америја. Па ние сме носталгични кон животот на село. Како што знаете, ЕУ прави голем напор за да им помогне на луѓето да останат во селата. Има посебни фондови за таа цел. Сето тоа се прави за да се зачува одреден начин на живот, не поради економијата. За економијата има други решенија, има индустриски начин за производство на храна. Но се работи за поинаков начин на живот.