Ekranizacija Drajfusove afere je istorijski triler, maestralno odrađen, u kojem Roman Polanski sugeriše veoma spornu paralelu sa sopstvenom situacijom.

Film živopisno i sistematično priča priču koja je dio francuske istorije i obuhvata period od 5. januara 1895. godine, dana javne degradacije oficira Alfreda Dreyfusa, do početka 1907. godine. Ali koju priču?

Takođe, moglo bi se postaviti pitanje: Ko je optužen ovim „Optužujem“ („J’accuse“)? Roman Polanski zaista prati događaj poznat pod nazivom „Drajfusova afera“ („L’affaire Dreyfus“), ali to radi na jedan poseban način.

Taj uvjerljiv način, prije svega odlikuje živopisnost pripovijedanja, koje istovremeno ostavlja bez daha (u osnovnoj niti filma čiji je ishod svima poznat), zatim pregršt preciznih činjenica i sporedni likovi, kao i izvanredna ritmičnost.

Prednost ovog filma je i besprekorna gluma, počevši od glavnog glumca, Jean Dujardina, koji je ovdje dokazao širinu i raznolikost svog talenta svima koji su sumnjali u to.

Dujardin tumači lik potpukovika Piquarta, koji je odigrao odlučujuću ulogu u rasvjetljavanju malverzacija, manipulacija i pogrešnog izvršavanja pravde, počinjenog od strane vojske i francuskog pravosudnog sistema u toku „afere“.

Pažljivo prateći istragu koju je sproveo šef vojne obavještajne službe i najvažnije faze pred sudovima, od kojih nijedan neće uvidjeti istinu, film Polanskog „Optužujem“ („J'accuse“) podsjeća na najmanje dvije ključne činjenice koje su sakrivene u uobičajenom sagledavanju afere, iako ih istoričari/ke vrlo dobro poznaju.

Istorijske činjenice i roman

S jedne strane, film podsjeća da je Dreyfus u potpunosti proglašen nevinim veoma kasno, sedam godina nakon što ga je predsjednik Republike pomilovao u odnosu na posljednju apsurdnu presudu (izdajnik sa olakšavajućim okolnostima), i da nikada u potpunosti nije povratio svoja prava i mogućnosti u karijeri.

S druge strane, on naglašava koliko se cijela afera odvijala na temelju širenja antisemitskog nasilja velikog dijela francuske populacije – masovnog i trajnog nasilja čiji smo značaj zaboravili ili izbrisali.

Dakle, u srcu priče Polanskog, nalazi se Picquart, a ne Dreyfus koji, zatvoren na Đavolskom ostrvu (L’ȋle de Diable), četiri godine ne zna ništa o događajima u metropoli i koji će biti doveden samo da bi ga opet vrijeđali i optužili. Louis Garrel, kojeg, logično, gledamo veoma malo, daje intezivno prisustvo jevrejskom oficiru, ne pokušavajući nikad da ga učini simpatičnim.

Na osnovu istorijskih činjenica, način na koji je predstavljen potpukovnik, kojeg igra Jean Dujardin, nije ništa manje jedinstven . Važna ličnost u aferi, i očigledno osoba dostojna poštovanja, postaje nešto sasvim drugo pred kamerom režisera Chinatowna (“Kineska četvrt”): izmišljeni junak.

Da bi se ispričala ova priča koja je veliki predmet istraživanja cijeli jedan vijek, veoma je značajno što je film inspirisan...romanom.

Roman „D.“, britanskog pisca, stručnjaka za istorijske trilere, Roberta Harrisa, takođe koscenariste u ovom filmu, sačinjava odnos činjenica u kojima spektakularne i dramske potrebe imaju neminovnu težinu.

Borba usamljenog junaka

Izrađen po uzoru na “čovjeka po Božijoj volji” od kojeg je Hollywood napravio prototip jednako efikasan koliko i pojednostavljen, ovaj filmski aranžman teži fokusiranju afere na samo jednu ličnost, a ustvari je bila puno kompleksnija i u mnogo čemu zajednička, uključujući i konflikte među onima koje ćemo zvati drajfusovci (les dreyfusards).

Sposoban za borbu, iako više psihičku nego fizičku (na primjer, u duelu protiv svog odvratnog, izdajničkog pomoćnika) Picquart postaje lik sličan Gary Cooperu (više nego John Wayne) ili George Cloonyu (više nego Matt Damonu). Ali uglavnom se brine za sve – uključujući i ljubav: samo on ima pravo na „žensko društvo“.

Izuzev jedne scene, koja je u filmu prikazana veoma kasno, i u kojoj se pojavljuju Zola i Clemenceau, zatim distribucija pamfleta sa naslovne strane L' Aurore, koji je 13. januara 1898. godine označio prekretnicu u aferi, cijela kolektivna dimenzija odbrane osuđenog postaje nevidljiva. To nije samo dramska lakoća, već je druga ideja priče.

Još jedno pojednostavljenje: Polanski s pravom prikazuje izlive mržnje prema Jevrejima, u scenama čija je brutalnost takođe korisno upozorenje za današnjicu kada, od Zemmoura do lokalne policijske stanice, preko svih vrsta sektaštva, najgrozniji rasizam je ponovo prikazan nekažnjeno na francuskoj teritoriji.

Ali, nikada ne pokazuje postojanje podrške naroda optuženiku sa Đavoljeg ostrva, podrške koja ipak nije bila samo djelo nekolicine. U filmu Polanskog, Francuska ovom aferom nije „podijeljena na dva dijela“ (čak ni na nejednaka dva dijela), prema formuli koja je postala opšte prihvaćena nakon čuvenog crteža Caran d' Ache: ona je u potpunosti antisemitska.

Pro domo odbrana

Mnoge stvari nestaju u korist dramske efikasnosti. To takođe znači služiti drugoj svrsi, od koje Polanski ne pravi veliku misteriju.

Osuđen u SAD-u za silovanje tinejdžerke stare 13 godina, i dalje je sudski gonjen i pretrpio je mnogo neprijatnosti u ovoj situaciji, uključujući zatvor u Švajcarskoj. Ovaj režiser koji nakon što je bio optužen za silovanje od strane 5 drugih žena, uključujući fotografkinju Valentine Monnier, nije oklijevao da eksplicitno uporedi svoj slučaj sa Dreyfusovom sudbinom.

Da bi ojačao ovaj pristup, ima potrebu da izgradi usamljene likove, maltretirane od strane zvaničnih i okultnih sila kao i od pakosnog stanovništva. Istorijski pojednostavljena dramaturgija njegovog ostvarenja „J'accuse“, istovremeno služi interesima filma i sopstvene odbrane, implicitno ali prepoznatljivo.

Jedinstvenim izobličenjem, budući da postoji afera Polanski, kao što postoji i afera Dreyfus, naslov „J’accuse“ takođe se od sada odnosi i na sve one koji su napali Polanskog. Najmanje što možemo reći jeste da se o tome raspravlja.

Jean-Michel Frodon
www.shorturl.at/rzAEJ 
Prevela: Tamara Aleksić, studentkinja specijalističkih studija
Francuski jezik i književnost, Filološki fakultet, Nikšić