Lucidno
Bioskop suočen sa brojnim
izazovima uzrokovanim padom Zida
Trideset godina nakon događaja koji je označio pad komunističkog bloka, izgleda da je filmska industrija imala velike poteškoće da prikaže ovu istorijsku prekretnicu.
Izgovara se kao jedna riječ lachutedumur. Međutim, nijesmo naročito sigurni što se pod time podrazumijeva. Najmanje tri događaja, očigledno povezana, ali čije se prirode znatno razlikuju: događaj koji se odvija 9. novembra 1989, ponovno ujedinjenje Njemačke 3. oktobra 1990. godine, raspad „Istočnog bloka“ koje je kulminiralo nestankom Sovjetskog Saveza 26. decembra 1991. godine.
Štaviše, na ovu pometnju nailazimo u mnogim manje-više sličnim listama kao što je ova https://www.cinetrafic.fr/liste-film/1490/2/le-mur-de-berlin-au-cinema ili ova https://www.senscritique.com/liste/Le_mur_de_Berlin_et_le_cinema/222197 u kojima se navode filmovi o padu Zida.
Treba naglasiti da je euforični prelazak stanovnika Istočnog Berlina preko granice od betona i bodljikave žice, prije trideset godina, stvorio slike koje su uživo prenosile sve televizije svijeta, u poređenju sa kojima kinematografija nije mogla da se mjeri.
U tom smislu, nije mnogo ni pokušavano. „Prave“ slike su toliko prisutne u sjećanjima da bi bilo beskorisno ponavljati scenu. Nekoliko fikcija koje evociraju ovaj događaj radije prikazuju arhivske slike, što je i opravdano.
Berlinski zid je prethodnih decenija inspirisao mnoge filmove na Zapadu, najčešće povezujući špijunske priče i antikomunistički diskurs – na primjer Strgnuta zavjesa Alfreda Hitchocka. Najbolji u žanru, dostojanstveno slijedeći stope romana John Le Carrea čija je adaptacija, ostaje bez sumnje Špijun koji je dolazio iz hladnoće Martina Ritta (1965).
Ništa se značajno nije događalo na istočno-njemačkoj strani, - najzanimljivije je, Podijeljeno nebo Konarda Wolfa (1964) čija se radnja odvija u Njemačkoj Demokratskoj Republici, ali prije izgradnje Berlinskog zida.
Nakon toga, kao bilans, uslijediće istovremeno ozbiljan i pretjerano predvidljv film, koliko na političkom toliko i na umjetničkom nivou, Godine zida Margarete Von Trotta, fiktivni prevod istorije podijeljene zemlje.
Njemačka nakon pada Zida
Među filmovima koji govore o onome što se događalo kasnije u samoj Njemačkoj, film Zbogom Lenjine! Wolganga Beckera (2003), daje primjer tipičnog kinematografskog paradoksa koji se bavi političkom temom.
Van svojeg porodičnog zapleta, scenario je u stvari jedna interesantna konstrukcija zasnovana na igri pojava i iluzija koja je pratila oporavak zemlje.
Međutim realizacija je toliko konvencionalna da izaziva slabo prihvatanje kod gledalaca, takođe i dogovorene jednostavnosti koja o filmu ne govori ništa više od onoga što je o njemu rečeno prije projekcije – ''O moj bože kako je bilo loše u Istočnoj Njemačkoj''.
Sličan fenomen se pojavio ovoga ljeta sa drugim filmom režisera Floriana Henckel Von Donnersmarcka, čije je prvo ostvarenje Život drugih, igrom koja se bavi upadanjem u intimnost, paranoičnim vodviljem koji nije govorio mnogo o Njemačkoj, prošloj ili sadašnjoj, što je na prvi pogled i odgovaralo svima.
Treći film istoimenog režisera Rad bez autora je zasnovan na jakoj ideji, o kontinuitetu između nacističke estetike i socijalističkog realizma Njemačke Demokratske Republike, izgrađene na anti-nacističkoj ideji.
Ponovo, još jedno grubo ostvarenje o Zidu, akademsko koliko i djela koja je kritikovalo, je raščistilo interesantan put, daleko van domena same umjetnosti, u domenu urbanizma čak i u domenu društvene organizacije.
Trileri ili romanse, ako je moguće čak i mješavina oba žanra, ostali filmovi koji su nedavno prikazani : od Tunela Rolanda Suso Rihtera (2001), Barbare Christiana Petzolda (2012), predstavljaju Istočnu Njemačku kao neku vrstu Mordora gdje vlada Crveni Sauron koji se očigledno mora izbjegavati pod svaku cijenu.
Iako je opisan na manje-više iskarikiran način, Istočno-njemački režim nije više realni neprijatelj iz perioda anti-komunističke propagande u godinama prije pada Berlinskog zida, već apstraktni i praktični sinonim Zla.
Nasuprot tome, nekoliko dokumentaraca u godinama nakon ujedinjenja su prikazali realnost života u Njemačkoj Demokratskoj Republici, kao što su Kalifornija iza Zida od režisera Martena Persiela (2015), koji bez imalo ljubaznosti prema diktaturi Istočne Njemačke prikazuje drugačije iznijansirana lica zemlje i njenih stanovnika.
Dakle, ostaju dvije istinski ambiciozne grupe, kinematografska i politička, koje su pokušale da porazmisle o posljedicama pada Zida u njegovim brojnim dimenzijama. Prva je njemački diptih, druga internacionalni kvartet, ali prije svega francuski kvartet.
Diptih iskupljenja
1987. i 1993. godine Wim Wenders je režirao dva filma Nebo nad Berlinom (Les Ailes du désir) i Tako daleko, tako blizu (Si loin si proche). Zajedno oni „odražavaju“ (u svakom smislu te riječi) ono što je bio Zid, ono što je predstavljala ova prepolovljena zemlja, kao i ono što se odvija u radosnom razaranju ovog prvog i ponovnom bolnom i nestabilnom ujedinjenju druge.
Riječ je o anđelima i o ljubavi, o muzici i o spektaklima, o zapuštenim prostorima i o saobraćaju, uzaludno bismo u njemu tragali za doslovnim političkim metaforama i podsjećanjima na događaje iz nedavnih vijesti u kojima režiser nije učestvovao- bio je na dnu australijske pustinje u novembru 1989. snimajući Do kraja svijeta (Jusqu’au bout du monde).
Iskreno govoreći, prvi film nije nagovještaj, a drugi nije sažetak onoga što se desilo. Oba filma, uz pomoć sredstava za režiranje i fikciju, su dva osjetljiva senzora patnje i brige, nade i razočarenja, koji govore istovremeno o jednom gradu, zemlji, kontinentu (ovo su dva sjajna evropska filma) i državi svijeta.
I komentarišući ubrzo nakon onoga što se upravo dogodilo, Wanders je, kao filmski stvaralac, pomjerio političko pitanje o ponovnom ujedinjenju, priznajući ono što istorija nije prestala da potvrđuje već trideset godina posebno u bivšoj DDR „Zadatak koji treba ostvariti u Njemačkoj je uglavnom vremenski zadatak. Radi se o spajanju dva vremenska prostora.
U 1990-1991 godini, četiri filma koje su snimili reditelji koji nisu Njemci pronalaze istovremeno četiri oblika razmišljanja, koji, iako su nastala neposredno nakon događaja, ostaju bez sumnje i najlucidniji.
Oni okupljaju ono što bi se moglo nazvati dobitnom filmskom kombinacijom četri asa, kao oružjem misli u suočavanju sa aktuelnostima: Jean-Luc Godard, Marcel Ophuls, Chris Marker i Robert Kramer.
