Articles

Kadar kojem ne trebaju tracks,
Je agonija za jadnog dragog Max
Koji,razdvojen od njegove dolly
Je obavijen u najdubljoj melancholy.

James Mason

Na početku filma Maxa Ophuls-a La Ronda iz 1950. godine, ceremonijal majstor hoda kroz filmski studio do fin de siècle (kraj vijeka) seta,gdje oblači operski ogrtač i počinje da pjeva valcer Oscar Straus-a i vrti vrtešku. To je vrteška obmane, na kojoj se ljubavnici susreću.Onda se jedno od njih okreće ka drugom, onda se taj drugi okreće ka trećem i sve tako dok se krug ne završi. U jednom trenutku, MC siječe dužinu filma sa makazama.

On je alter ego Max Ophuls-a, čiji filmovi su vrteške, koje se kreću uz zvuke valcera ili uz rondo capriccio dok ih kamera prati i kruži oko njih. Kao parovi u La Ronde, kao minđuše gospođe De...(1953) su prelazile iz ruke u ruku sve dok nisu i one, takođe, napravile pun krug. U filmu Lola Montès (1955), direktor cirkusa (Peter Ustinov), jedan od direktorovih zamjenika, udara bičem dok ozloglašena bludnica, sada svedena na cirkusku atrakciju, priča svoje uspomene i kamera se okreće za 360 stepeni kako bi otkril njenu prošlost.

Prošlost se vraća u filmu Leibelei (1932) dok se kamera kreće po sobi gdje je par, osuđen na propast, bio srećan, a ona je skočila u smrt nakon što je on ubijen u dvoboju. Slično tome, prošlost je ponovo proživljena dok koncertni pijanista čita Letter From An Unknown Woman (1948), koja je mrtva, baš prije nego što će biti ubijen. Ophulsova tema je ljubav i prolazna je-postoji u prošlosti-kretanje, kruženje kamere ukazuje na vrijeme koje prolazi. ''Obožavam prošlost. Mirnija je od sadašnjosti i sigurnija od budućnosti,'' kaže MC filmu u La Ronda.

Ophuls ne živi u nostaligiji, već priziva Beč iz 19.vijeka ili Drugo carstvo kao dio vrtloga sudbine u plesu smrti (danse macabre). Godinama, kritičari su vidjeli samo blistavu površinu i odbacili su Ophulsa kao sitnog reditelja čiji je pristojni stil bio ništa drugo do plitka smicalica, a njegove radnje čudno staromodne. Međutim, kao i kod bečke kafe, šlag pokriva gorčinu. Kao što Charles Boyer kaže u filmu Madam De...:''Čini se površno površnim.'' Njegovi filmovi su izuzetne rasprave o smrtnosti ljubavi, skoro svi posmatrani iz ženske perspektive.

Ophulsov život je bio nemiran baš kao i njegova kamera: selio se iz Njemačke u Italiju, Holandiju, Francusku, Holivud, pa nazad u Pariz posle Drugog svijetskog rata. Rođen je kao Max Oppenheimer,1 902.godine u Sarrebrück-u, sin njemačko-jevrejskog vlasnika robne kuće. Da bi zaštitio ugled svoje porodice, promijenio je svoje prezime kada je ušao u ''ozloglašeni'' posao zabave. (U Holivudu je opet promijenio ime u Max Opuls,tako da, prema riječima nekog mogula, niko ga ne bi pomiješao sa ''offal''(iznutrica) ili ''awful''(užasno).

U Njemačkoj, Ophuls je bio proslavljeni režiser, koji je počeo sa pravljenjem filmova kada su se zvučni filmovi pojavili. Drugi od njih bio je prelijepo otpjevana (na njemačkom) izvedba Smetanine divne češke opere The Bartered Bride (1932). Ne baš oduševljen što snima operu, reditelj je uspio, snimajući složene uglove, da iznese svoj komentar o snimanju opere.

Njegov poslednji film u Njemačkoj, prije nego što je paljba Reichtag-a ukazala na to da je vrijeme za njega i njegovu porodicu da odu, bio je Leibelei, adatapcija predstave Arthur Schnitzler-a o jadnoj ljubavi. Daleko je manje ironičan i romantičniji je od predstave (prisutni bodre vožnju sankama), a filmski naglasak je na muzici, zvuku i kretanju kamere više nego na dijalogu.

Schnitzler je bio takođe izvor za film La Ronda, kao i za poslednji film Stanley Kubrick-a Eyes Wide Shut- pokušaj da imitira Ophuls-a.

Kubrick je jednom rekao : ''Najviše od svih bih ocijenio Max Ophuls-a, koji je za mene posjedovao svaki mogući kvalitet.On ima izuzetan njuh da nanjuši dobre teme i da izvuče najbolje iz njih. Bio je, takođe, veličanstven nadređeni glumcima.''

Schnitzler je bio doktor, kao što je bio i pisac i kao i njegov savremeni bečki Sigmund Freud, imao je stalnu zainteresovanost za način na koji seks oblikuje ljudske živote. Ova tema se provlači kroz Ophuls-ove filmove koje je napravio u izgnanstvu u Francuskoj 30-ih godina. Film Divine govori o jednoj nevinoj djevojci koja dolazi u Pariz, gdje postaje horistkinja,udružuje se sa krotiteljem zmija koji diluje drogu,milkadžijom i lezbejkom,kojoj se sviđa. Iako je film odbačen u to vrijeme, François Truffaut ga je kasnije nazvao ''pravim malim remek-dijelom ''snaravno, sa činjenicom da Ophulsian-ova pomama vodi kameru uz stepenište, u roj muva, ulazeći i izlazeći iz krila''. Ophuls je pretvorio 18.-vjekovnu priču Goethe-a u divlju 19-vjekovnu romansu, prebacivajući tragediju sa heroja na heroinu. (Kasnije je smatrao da je izdao njegovog voljenog Goethe-a, čiji ju je kopiju Faust držao pored kreveta kada je umro u 55.godini u bolnici u Hamburgu 1957.godine.

Mayerling to Sarajevo, njegov poslednji završeni film prije njegovog odlaska u SAD, u kom je Ophuls uživao u stvarima koje radi najbolje- gledajući ironično na ekstravagnce i apsurdnosti aristokratije i oslikavajući gorko-slatku romansu u odnosu na balove, opere i jahanja kroz šume.

Ophuls je došao u Hollywood 1941.godine i morao je da čeka šest godina prije nego što je dobio film koji treba da režira. Kao i prema drugim evropski autorima u to vrijeme, kao što su Jean Renoir and Fritz Lang, američka filmska industrija se loše odnosila i prema njemu.On nije imao mnogo slobode na svom prvom američkom filmu, koja je bila rijetko viđena kostimirana drama The Exile (1947), snimana u sepia tonu,u kojoj Douglas Fairbanks Jr glumi protjeranog Charles II od Engleske.(Snimana su dva završetka: jedan nikad viđeni bi bio prikazan u Edinburgu u novom ruhu). Napravio je i dva turobna crna filma, Caught i The Reckless Moment (oba snimljena 1949.godine), u kojima glumi James Mason u ulozi romantičnog ljekara i ljigavog ucjenjivača-rijetki primjeri Ophulsa kako se bavi savremenim okruženjem. Jedini film koji je napravio u SAD, koji ukazuje na evropski period,i jedan od najboljih koji pripadaju potcjenjenom žanru 'ženska slika' bio je Letter From an Unknown Woman (1948), srceparajuća priča u kojoj Beč na smjeni vijekova prelijepo obnovljen.

Ophuls se vratio u Pariz 1949.godine,gdje je napravio svoja četiri zadnja umjetnička dijela: La Ronde; Le Plaisir (1952), zasnovana na tri priče Guy de Maupassant-a; Madame De...; and Lola Montès – njegov jedini rad u boji.

U prvoj priči u Le Plaisir, maskirani plesač ulijeće u plesnu salu, kamera se pomjera s njim dok se on vrti i vrti,muzika postaje sve življa dok on ne padne. Madame De...ima vrtoglavu sekvencu u kojoj par (Danielle Darrieux i Vittorio De Sica) pleše od bala do bala kako se njihova veza produbljuje. Lola Montès priča priču o Lolinim ljubavnim aferama sa, između ostalih, Franc List-om, kraljem Ludwigom I od Bavarije jednim studentom. Izuzetan tretman prostora na CinemaScope ekranu (koristeći maskiranje i druge uređaje), snimci sa krana i složeni pokreti kamere imaju virtuoznost Listz-ovih sonata. Bio je to skup film koji je izgubio mnogo novca, a prikazivan je u značajno skraćenim verzijama .Ophuls, koji je patio od srčanih problema, proveo je svoje poslednje dvije godine boreći se da spriječi prikazivanje filma u osakaćenoj formi. Umro je nedugo nakon njegovog katastrofalnog prikazivanja. Međutim, obnovljeni film se sada smatra klasikom.

Ronald Bergan

Preveli:
Jasmina Kaljić
Stevan Milivojević