Tokom „Klasične" ereDisney afirmiše konvencionalne portrete ženskosti, dominantne u američkom društvu. Snažna žena je zla, dok je vrlina sinonim za pasivnost i „predbračnu čednost". Samo naivna, nježna, dobra i blaga heroina animiranog filma sebi će, na kraju, obezbjediti nagradu kroz „happily ever after" bajku.

Sljedeći period pratila su različita strujanja na kulturnom i društvenom planu, ali i interne nesuglasice unutar kompanije. To je značilo nepostojanje jasno profilisanih koncepata i ciljeva produkcije u doba histeričnih stremnjenja američkog drištva ka pronalaženju politički korektnih identiteta. Izmijenjene percepcije žene i njenog položa na nivou savremene univerzitetske elite počele su dobijati maha, dok je njihov upliv u praktične životne kanale tekao prije sporo i sa oklijevanjem. Disney-ev studio proizvodio je nedefinisane likove, u pokušaju da odgovori aktuelnim zahtjevima okoline, sa podsvjesnom, idolopokloničkom naklonošću prototipuranjive ženkice. Generalno govoreći, tipizacija Disney – evih junakinja pratila je prilično stabilan,razvojni tok.Eksperimentisalo se sa seksualnošću i ženstvenošću koja bi bila prijemčiva širokoj publici. U posljednjih dvadeset godina, nova heroina sa sobom je nosila i nova očekivanja da će svaka sljedeća prevazići prethodnu. Međutim, kao šamar, krajem 2010. godine pojavila se Zlatokosa. Stvaranje Meride uvodi u analitičku zabunu i možda zamku.

U činjenici da mnoga od ovih ostvarenja do danas ne gube na popularnosti, štaviše neka ostaju visoko profitabilna za Studio, čuči snaga Walt Disney kompanije. Zato što osvajaju nove generacije, čini se logičnim pretpostaviti da su ovi filmovi nešto više od puke animacije: oni moraju biti, u neku ruku, i dalje relevantni za savremenu publiku .

4. „DRUGI POL" I DISNEY

4.1. Kratak osvrt na tri talasa feminizma

Više od dva stoljeća pokušavalo se, u zavisnosti od istorijskih, kulturnih, geografskih i drugih specifičnosti društava, definisati feminizam. Ne ulazeći u suptilne razlike između različitih kvalifikacija, smatram da feminizam predstavlja vrstu političkog aktivizma koja počiva na pretpostavci o postojanju neravnopravnosti polova, i koja ima za cilj da interveniše i transformiše nejednak odnos moći između muškaraca i žena. Uočavajući da je razlika (između polova) pretvorena u znak omalovažavanja, feministički projekat nastoji da tu razliku redefiniše . Upoznavanje sa istorijatom razvoja feminističkih ideja značajno je iz dva razloga: pruža potpuniju sliku za razumijevanje istorijskog konteksta u kom nastaje ideja „Drugog pola", i dobar je uvod za nastavak rada gdje ću se baviti animiranim heroinama u kojima, kao kulturološkom fenomenu, su injektovani dominatni diskursi određenih vremenskih intervala. Za početak masovnijeg osvješćivanja žena, u pogledu svoje pozicije u društvu, uzima se kraj osamnaestog vijeka.

4.1.1. Prvi talas feminizma

Ovoje period prvog brojnijeg okupljanja žena koje su, unutar okvira zapadnog patrijarhalizma, težile reformama rodnih odnosa moći. Smatra se da traje od sredine devetnaestog do dvadesetih godina dvadesetog vijeka kada se, pod uticajem snažnog ženskoglobija, usvaja 19. Amandman na američki Ustav,predviđajući pravo glasa za žene. Motivisane idejama prosvetiteljstva, humanizma, liberalizma, pod uplivom procesa urbanizacije, industrijalizacije,odnosnodemokratizacije,sifražetkinje pokreću Prvi talas uz zahtjeve zapriznanjem građanskih prava: „univerzalnog obrazovanja , prava na političko učešće, rad izvan privatne sfere domaćinstva te učestvovanje u javnom životu društvene zajednice" . Dva sjajna imena, preteče Prvog talasa, su Olympe de Gouges i Deklaracija o pravima žene i građanke (Declaration of the Rights of Woman and the Female Citizen–1791) i Mary Wollstonecraft - Odbrana prava žena(A Vindication of the Rights of Woman–1792).

Dvadesetih godina dvadesetog stoljeća, uplivom ovih zahtjeva u zakonodavne procese, intenzitet talasa slabi. Društvene prilike: dva svjetska rata i Velika depresija, nakon kratkog perioda naizgled promijenjenog položaja žene (o čemu je bilo riječi),utiru put novim oblicima političkog konzervatizma i diskursima o opadanju nacionalne populacije,kada se žene pozivaju na potpuno vraćanjekućama, ulogama majki i domaćica. Bio je to novi poziv u staru „službu vrsti". To je, svim prilikama, bio i uvod u Drugi feministički talas.

4.1.2. Drugi talas feminizma

Ako je cilj Prvog talasa bio ostvarivanje rodno integrisanog društva putem sprovođenja seta reformi, Drugi talas je postavio radikalnije zahtjeve prema važećim socio-kulturnim praksama, uslijedivši kao svojevrstan odgovor na preovlađujuće konzervativne ideologije. Dok je Prvi talas bio usmjeren na državu, dotle se Drugi talas obraća kolektivnoj svijesti društva. Ako je Prvi talas afirmisao sličnosti, pozivajući se na univerzalnu ljudsku racionalnost i ignorišućiznačaj tijela i ličnogiskustva(uslovljenog specifičnostima različitih situacija), sada se u prvi plan stavlja različitost iskustava i osvjetljava diskriminatorna metoda seksističke, patrijarhalne imagologije. Traži se ostvarivanje seksualnih i reproduktivnih prava; pokreću se teme kao što su:„seksualno uznemiravanje, nasilje nad ženama, kolektivna briga o djeci, zaposlenost, jednaka plata za jednak rad" . Preispituju se pitanja abortusa, kontracepcije, seksualnosti,ženskog tijela.Radikalne feministkinje, iza parole „lično je političko" , zastupaju stav da su lični problemi refleksija karakterističnih društvenih prilika.U Drugom talasu značajno se razvija koncept patrijarhatakoji cilja na načine „ustanovljavanja i održavanja društvene, ideološke, seksualne, političke i ekonomske dominacije" muškaraca nad ženama.

Među mnogim autorkama, ovo doba obilježavaju (između ostalih ) dva velika imena: Simone de Beauvoir – egzistencijalistička feministkinja –Drugi pol(Second Sex-1949) i Betty Friedan– predstavnica liberalnog feminizma dvadesetog vijeka – Mistika ženstvenosti (Feminine Mystique – 1963) posvećena „problemu koji nema ime" (the problem with no name).

4.1.3. Treći talas feminizma

The history and definition of the

Third wave of feminism are ambiguous

as the postmodern culture that birthed it

Osamdesetih godinasnaženje globalizacijskih procesa, širenje novih tehnologija, partiklarizacija i segmentiranje kulturnih kodovana različite pod-kulture, kritika kartezijanske (binarne, dio-cjelina ) koncepcije svijeta,pojavljivanje dekonstruktivista i subverzivnog mišljenja, afirmacija postmodernog, antiesencijalističkog subjekta, ostavljaju traga na promišljanja o ženskosti u savremenom dobu.Odnosno,„feministička teorija u duhu postmodernosti preispituje svoje sopstvene mogućnosti, kategorijalni aparat kojim barata, isključenja koja teorijski i praktično proizvodi i različite učinke tih isključenja" .

Teza o „backlash theory", odnosno povratku patrijarhata, otvorila je vrata za različite stavove o dostignućima prethodnih talasa u pogledu emancipacije žene, čime je obilježen i period pod nazivom Treći talas feminizma. Naime, stavljajući u centar medijsku reprezentaciju rodnih stereotipa, backlash teoretičarke su tvrdile da mediji, plasirajući imidže„mizernih, neudatih žena, zlih karijeristkinja i srećnih majki" ,portretišu lažne slike ženskosti, opravdane u patrijarhalnim društvima. Pored uloge medija, Treći talas razmatra post-patrijarhalne identitete (ženske i ostale, koji se ne mogu uklopiti u postojeću dihotomiju muškarac/žena) bitno izmijenjene u savremenom postmodernom, informatičkom društvu , te se dotiče i pitanja ravnoteže između karijere i porodice („have it all"), novih tehnologija (ljepote) i popularne kulture.

4.1.4. Feministički talasi i prilike u balkanskim zemljama

„Iako bi se moglo pretpostaviti da su se bivše jugoslovenske zemlje, sa svojim ratovima i političkim diskontinuitetima, po svojoj kulturnoj i intelektualnoj istoriji nalazile u duboko marginalnoj poziciji prema kretanjima u Evropi, činjenice govore nešto suprotno, bar kada je riječ o feminističkoj sceni". Balkansko tlo, unazad više stoljeća, potresaju različita društvena, politička i ekonomska previranja, bilježeći ozbiljan diskontinuitet kada su u pitanju državotvorni procesi, što posredno utiče i na feminističke pokrete na ovim prostorima. Specifičnost položaja i državnog statusa Crne Gore tokom osamnaestog, devetnaestog, a naročito dvadesetog vijeka, otežava pristup istraživanju u pogledu ne samo položaja (za što postoji korektna literatura), već osviješćenosti crnogorske žene u odnosu natada aktuelne feminističke zahtjeve, i ne može se preciznom razdjelnom linijom odvojiti od ovih strujanja u ostalim balkanskim državama, naročito Srbiji. Mada, govoriti o uplivima feminizma u Crnoj Gori u pomenutom periodu, a imajući u vidu ukorijenjenost tvrdog, patrijarhalnog morala našeg društva, prije dobija prizvuk parodije nego ozbiljnog istraživačkog zadatka.

I dok je dvadesetih godina dvadesetog vijeka početnički entuzijazam feministkinja Prvog talasa na Zapadu splašnjavao, na našim prostorima pojavljuju se određeni proplamsajimainstream feminizma. U periodu između dva svjetska rata, u Srbiji supokrenuti časopisi Žena iŽenski pokret – žensko gibanje, dok su osnovaniUdruženje univerzitetski obrazovanih žena Jugoslavijei Ženska stranka (1927.godine) . Za vrijeme NOB-a ustanovljava seAntifašistički front žena (AFŽ - ukinut pedesetih godina), a zatim Konferencija za društvenu aktivnost žena – birokratizovano tijelo sa nezapaženom aktivnošću.Ozbiljnim prodorom feminizma u zemljebivše Jugoslavijesmatra se niz međunarodnih skupova organizovanih sedamdesetih godina: skup pod nazivom Društveni položaj žena i razvoj porodice u socijalističkom samoupravnom društvu (u organizaciji Centralnih komiteta Slovenije i Hrvatske – 1976. godine),posvećen pitanjima komunističkog djelovanja u sferi porodice i promjene položaja žena u društvu , kao iskup DRUG-ca (1978.godine) koji jedoveo do daljeg snaženja svijesti o ženskim pravima,naročito među univerzitetskom populacijom u Beogradu. Tada počinju i prvi naučno istraživački poduhvati u oblasti ženskih prava. Organizuje se tribina Žena i društvo, uvodi seSOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja. Od devedesetih, pod uticajem Drugog talasa, počinje najintenzivniji period „balkanskog feminizma"kada se ženske i rodne studijeuvode u fakultetske programe.Posljednji u nizu feminističkih skupova u zajedničkoj državi održan je 1991. godine u Ljubljani pod nazivomGood Girls go to Heaven, Bad Girls Go to Ljubljana(Dobre djevojke idu u Raj, loše djevojke idu u Ljubljanu).Od 1992. godine u zemljama bivše Jugoslavije, uključujući i Crnu Goru, osniva se niz NVO posvećenih različitim pitanjima i problemima u vezi sa položajem žene u kutlurnim okvirimabalkanskog društva.

Program ženskih studija u Crnoj Gori, tačnije u Kotoru, prvi put je uveden 2000.godine u organizaciji Centra za žensko i mirovno obrazovanje Anima, kao program za alternativno obrazovanje.Edukativni, studijski program ženskih studija otvoren je, prije svega nekoliko godina,na privatnom fakultetu Univerziteta Donja Gorica, dok crnogorski državni Univerzitet još uvijek nije prepoznao potrebu za ovakvim studijskim programom. Iakozaostaje za feminističkim trendovima u odnosu na druge države u regionu, Crna Gora(pokretanjem ženskih studijaza kojima, doduše, postoji ozbiljno nisko interesovanje) čini mi se, počinje daprepoznaje značaj ženskog pitanja za ukupne društvene odnose. Pitanja kojima se nove crnogorske feministkinje obraćaju javnosti, penetrirajući svoju epistemologiju u binarizam lično-političko, deklaracijama protiv nasilja, razotrikavanjem eksploatatorskih metoda porobljavanja žene „dobrom izgledu" (mada je sve to na naivnom početku), navodena zaključak da Crna Gora tek sada uranja u vode Drugog talasa. Tu djelimično pronalazim i ličnu poziciju. U ovome vidim dodatni argument značaja Simone de Beauvoir za Crnu Goru trećeg milenijuma.