Vizuelno i jezičko bogatstvo:
Kada je arapsko društvo govorilo o ljubavi ...

Pitanje koje postavlja film: šta se desilo sa arapskim društvom koje je u 10. vijeku govorilo o ljubavi, a u dvadesetom vijeku zabranilo i ljubav i ženu? Što se tiče 60 imena ljubavi, ona su povezana sa prirodom arapskog jezika koji je nastao u pustinji. Nomad može nositi samo nekoliko predmeta, zbog čega je svoje bogatstvo pretočio u svoj jezik. Prelaženje ovih neprijateljskih prostora podstiče impulse duše, meditaciju i, naročito, nijanse.

Kroz kinematografiju, slikarstvo i skulpturu, Nacer Khemir je izgradio mostove između obala, sjevera i juga, zapada i istoka. Njegov književni rad uključuje dvanaest publikacija, a njegovo stvaralaštvo još uvijek raste. Nakon filma L'Histoire du Pays du Bon Dieu, koji je emitovan na francuskom drugom kanalu 1975. godine, režirao je mnoge druge igrane filmove. 1984. godine osvojio je prvu nagradu na filmskom festivalu Trois Continents u Nantu (Francuska), sa svojim filmom Les Baliseurs du Désert. Osvojio je i prvu filmsku nagradu (First Film Award) na Festivalu Kartagene JCC, u Tunisu, Zlatnu palmu na Filmskom festivalu u Valensiji (Španija), kao i nagradu medjunarodne kritike na festivalu Mostra di Venezia... 1991. godine, njegov film Collier Perdu de la Colombe osvojio je specijalnu nagradu žirija na Locarno Film Festival-u i prvu nagradu na Belfort Movie Festival-u u Francuskoj, kao i Specijalnu nagradu žirija na Festivalu of filmova nja francuskom jeziku u St-Martinu 1991. godine za francuski treći kanal režirao je À la Recherche des Mille et Une Nuits. Godine 2005. režirao je Bab'Aziz, Le Prince Qui Contemplait Son Âme. Ovaj film je osvojio Golden Dagger na filmskom festival u Maskatu. 2007. godine, Nacer Khemir je učestvovao, ovog puta ispred kamere, u filmu švajcarskog reditelja Bruno Moll-a “Voyage à Tunis”, o putovanju Paul Klee-a u Tunis 1914. godine i uticaja koji je to imalo na njegovo slikarstvo. 2008. godine Nacer Khemir režirao je L’Alphabet de Ma Mère, kratak digitalni film od 30 minuta u produkciji Festivala de Jeonju (Južna Koreja) koji je bio izabran na filmskim festivalima u Lokarnu i Melbournu. 2010. godine bio je producent i režiser filma En Passant, sa André Miquel-om. Bio je koproducent i režiser filma Shéhérazade, ou la Parole Contre la Mort 2011. godine, producent i režiser filma Looking for Muhyiddin 2012. godine i filma Yasmina et les 60 Noms de l'Amour 2013 godine. 2014. godine napisao je, producirao i režirao Par où Commence?, koji je osvojio nagradu Najbolji tuniski film na Festivalu tuniskih reditelja 2015. 2016. godine napisao je kratak film Conférence de Presse, povodom 50. godišnjice JCC Festivala Kartagene u Tunisu, na kojem je bio i producent i režiser. 2017. godine napisao je, producirao i režirao igrani film Whispering Sands. Filmovi Nacera Khemir-a predstavljaju neprestana pretraživanje mitova sa ciljem ispitivanja budućnosti. Završio je knjigu Le Livre Des Marges, o svom filmskom iskustvu. Biće objavljena 2018. godine.

Camera Lucida : Vi ste pisac, slikar, vajar, kaligraf, filmski stvaralac (scenarista i režiser), čak i glumac... Teško je nabrojati sve vaše stvaralačke uloge. Uz ovu svestranost i raznolikost višestrukih umjetničkih talenata, da li je moguće odabrati jednu umjetnost među svim ostalima? Da li bi trebalo birati?

Nacer Khemir: Ova raznolikost zasnovana je na želji da se otkriju i dožive različiti aspekti svijeta. Nisam svaki put pokušao da naučim neku oblast, već da posmatram svoje okruženje kroz druge kanale. U suštini, uvijek se vrtim oko istog predmeta: zašto je ova arapska i muslimanska kultura prestala da stvara smisao? Otuda neophodan pristup da preko svih umjetnosti pokušam to da shvatim...

Camera Lucida: Tunižanin porijeklom, dobili ste UNESCO-ovu stipendiju za filmske studije u Parizu. Kako je to uticalo na Vašu karijeru i Vaš život, uopšte?

Nacer Khemir : Kako vrijeme prolazi, to je možda jedina godina u kojoj sam živio „srećno“, tj. bez materijalnih poteškoća i, posebno, sa zakonskim dozvolom boravka. Zato sam kasnije proveo nekoliko godina u izolaciji, iako sam bio priznat kao umjetnik! U to vrijeme, bio sam jako zainteresovan za slikarstvo, ali ova stipendija mi je takođe omogućila da posjećujem kinoteku Chaillot-a iz vremena Henri Langlois-a, i duboko prodrem u svjetski film. Treba reći da sam prije ove UNESCO-ove stipendije otputovao do režisera Ingmar Bergman-a u Švedsku. Ali, naišao sam na prepreke na tom putu...

Camera Lucida : Stekli ste međunarodnu reputaciju sa knjigom L'Ogresse, objavljenom 1975. godine, u kojoj ste dokumentovali svoja istraživanja, koja ste sami kaligrafisali, o pripovjedačima iz Medine u Tunisu. Gdje ste naučili ovu fascinantnu umjetnost kaligrafije? Kaligrafija (pretpostavljam) dodaje još jedan složeni nivo priči, prevazilazi verbalnu dimenziju, postaje priča za sebe?

Nacer Khemir : Moj rad na pripovjedačima iz Medine u Tunisu je jedno posebno iskustvo i trebalo bi mnogo vremena da se ispriča ovdje. Što se tiče iskustva sa knjigom L'Ogresse, ono se može objasniti u četiri tačke:

• Privući pažnju na usmenu tradiciju priče, koja je tada bila u procesu nestajanja, a danas je potpuno nestala. Zbog toga sam zamolio majku da nam ispriča priče o ljudožderki koje je i ona sama slušala kada je bila dijete. Ljudožderka je neka vrsta majke koja istovremeno štiti, ali i proždire/proganja.
• U to vrijeme, pitao sam svoje mlađe sestre Sabihu (14) i Muniru (15) da ilustruju priče moje majke, tj. da prevedu usmeni svijet u plastični. Da pređu sa usmenog izraza na sliku. To je takođe bio način da se nastavi narodna tradicija kroz njeno ponovno stvaranje.
• Kaligrafija je još jedna dimenzija knjige Ljudozderka. Treba napomenuti da je tekst na arapskom jeziku dijalektički, govorni jezik. Ni mi nemamo običaj da ga koristimo, a kamoli kaligraf! Kaligrafija je često vezana za svetost ili poeziju. Koristiti je u narodnom tekstu predstavlja skoro pa prekršaj. Zbog toga sam izabrao kaligrafiju koja ide na ruku pronalasku pisma, kao što to tradicionalno čine sve zanatlije u arapsko-muslimanskom svijetu u svojim radovima sa keramikom, graviranjem drveta, mermera itd.
• Pokazati da kao osnov može poslužiti stara tradicija, koja se može nanovo stvoriti u obliku popularne umjetnosti koja će doći. Naročito sto sam osjećao da je usmeni svijet osuđen više ili manje dugoročno i da će ga zamijeniti svijet slike, što se i desilo.

Posvećenost kaligrafiji javljala se kao rezultat niza susreta Nije klasična vještina ono sto me je isprva interesovalo, već kreativni potencijal koji ova umjetnost nudi. Majstori su to pokazali. Pored toga, cilj je bio staviti ovu umjetnost „svetog“ u službu narodne riječi.

Camera Lucida : Vaši kaligrafski radovi su izloženi u Centru Pompidou u Parizu, što predstavlja svjedočanstvo o Vašem ogromnom uspjehu. Kakve su bile reakcije posjetilaca?

Nacer Khemir : Dva primjera najupadljivijih reakcija:

• Knjiga L'Ogresse bila je već nekoliko godina registrovana u Nacionalnom programu obrazovanja u Francuskoj. Cjelokupne generacije studenata imale su je u svojim rukama.
• GRAPHIS, najveći magazin grafičkih umjetnosti u to vrijeme, objavljen na tri jezika, u broju 181, izvijestio je o knjizi L'Ogresse u članku na osam stranica!

 Camera Lucida : Prije početka filmske karijere, bili ste pripovjedač priča Hiljadu i jedna noć (između 1982-1988) u Narodnom pozorištu Chaillot-a, čiju je scenu dizajnirao Yannis Kokos. Vaša trilogija, Les baliseurs du desert ( 1984), Le collier perdu de la colombe (1991) i Bab’Aziz: le prince qui contemplait son âme (2005), bila je inspirisana tim veličanstvenim tekstom. Kako možete opisati uticaj djela Hiljadu i jedna noć na vaš umjetnički život i našu kulturu uopšte?

Nacer Khemir : U početku, moja ljubav prema narodnoj kulturi bila je ta koja je diktirala moje interesovanje za pripovjedače. Ali vrlo brzo sam otkrio da sam, nemoćan, svjedočio smrti i nestanku tradicije duge hiljadu godina! Nisam znao kako da se borim, u toj ravnodušnosti i preziru koji je pratio „smrt“ pripovjedača. Pronašao sam samo jedan odgovor: to je da preuzmem odgovornost i postanem pripovjedač. Jedne prilike otkrio sam Hiljadu i jedna noć koje nisu samo priče, već i „lavirint“ priča iz kojeg su proizašli mnogi svjetski pisci: Borhes, Prust, Mishima i drugi... Antoine Vitez, koji me je pozvao u Narodno pozorište Chaillot-a da svake večeri za mjesec dana ispričam dio priče iz Mille et Une Nuits (25 sati različitih priča), rekao mi je: „To što radite prethodi rođenju glumca“. Nevoljno, Hiljadu i jedna noć naučile su me da pričam drugačiju priču od američke, evropske ili neke druge kinematografije. Mnogo toga se može reći, ali da rezimiram: kako se kvalitet kaligrafije ne ocjenjuje po punoći koju ona pokazuje, već po praznini koju ostavlja, ono što priču oživljava nije njen demonstrativni i vidljivi aspekt, već nevidljivi dio koji crpi sa sobom.

Camera Lucida : Vaš filmski debi L’histoire du pays du bon dieu (1975), film u kome ste takođe bili protagonista i koji traži „granice“ neke zemlje, je metafora za Tunis...?

Nacer Khemir : Da, ovaj film je metafora za Tunis, za Afriku i sve druge zemlje koje vide kako njihova mladost odlazi, a njihovo bogatstvo biva opustošeno.

Camera Lucida : Kako bi se danas opisala situacija savremenog Tunisa?

Nacer Khemir : Upravo sam završio knjigu koja nosi naslov Le Livre des Marges, a podnaslov „od nade do suza iz bijesa“ je jedan mig velikom turskom pjesniku Nazimu Hikmetu U ovoj knjizi na 200 stranica istovremeno opisujem zlo i kako da ga se otarasite. Stvari su nam gotovo na dohvat ruke, ali nažalost, svijet je postao prevelika „mafija“, a interesi previše složeni da nas puste da živimo i da nadu usmjerimo na svoju dimenziju.