Zakon
Nacrt ZAKON-a O AUDIOVIZUELNIM DJELATNOSTIMA: crnogorska kinematografija između umjetnosti,
PDV-a i javnog interesa, Kako i Kuda dalje?
Uvod: ograničavajući faktori, kulturna politika, finansijska politika
U tekstu pred nama su sugestije za izmjene postojećeg nacrta ovog veoma važnog zakona, koji bi mogao biti dobra osnova za revitalizaciju crnogorske kinematografije. Treba podsjetiti, takođe, da je ovo drugi zakon ove vrste koji se donosi u skorije vrijeme. Njegovim donošenjem izmeđuostalog ukazujemo da sa ranijim zakonom nešto nije bilo funkcionalno. Tačna mjera detektovanja navedene nefunkcionalnosti i želja da se to ispravi - odrediće da li ovaj zakon ide u pravcu suštinskih ili kozmetičkih izmjena. U tom smislu, ovdje iznosim sugestije i razmišljanja oko evidentnih problema u domenu crnogorske produkcije, kao i ono što smatram jednom vrstom detektovanja nesporazumja unutar doživljaja pojma Biznis barijere koji dolazi iz pravaca državnog finansijskog sektora. Na kraju, shodno navedenom - tu su i prijedlozi na osnovu kojih smatram da se stanje dugoročno može poboljštavi i staviti na "zdrave noge".
Na samom početku, pohvalno ću se izraziti prema činjenici da je u pitanju Zakon o audiovizuelnim djelatnostima, koji je obimnijeg pojma od postojećeg Zakona o kinematografiji (obzirom da je kinematografija samo dio audiovizuelnih djelatnosti) - i da smatram je u ovoj obilnosti pojma/djelatnosti zapravo svojevrsna nada u mogućnost revitalizacije naše kinematografije. Objasniću u pasusima koji slijede, podsjećajući na činjenicu koje smo svi svjesni: crnogorski filmski stvaraoci ne žive od filma (bez obzira što je više nego evidentna podrška Ministarstva kulture u produkciji crnogorskih filmova) već za film, jer naši filmski budžeti (ma koliko bili izdašni) - ipak idu samo u pravcu realizacije filmova (i veoma rjeđe u pravcu honorara reditelja, scenarista, producenata koji realizuju dosadašnje crnogorske filmove); ipak, isto tako - uz neizostavnu podršku države, ali i u svemu onome što je oko filma, u audiovizuelnim djelatnostima, može da se krije karika koja nedostaje upravo kao osnova za revitalizaciju crnogorske kinematografije. Objasniću šta imam na umu.
Uočavajući jake ograničavajuće faktore za razvoj audiovizuelnih umjetnosti i djelatnosti u Crnoj Gori, danas, uočavajući specifičnosti koje postoje unutar crnogorske kulturne politike ali i finansijske politike, moja glavna primjedba koju sam istakao na Javnoj raspravi ovog nacrta zakona (Cetinje, 18. novembar 2011), a sa kojom su se složili mnogi drugi diskutanti toga dana je - da ovaj nacrt zakona ipak nije definisao najbitnije elemente, a to su:
• kako definisati da Crna Gora pored svojih filmova ima i svoju kinematografiju?
• kako štititi interese crnogorskih autora, filmskih i tv radnika i kompanija - u odnosu na strane kompanije, koje su u znatnoj prednosti u odnosu na nas i koji zbog nesistematizacije unutar naših produkcionih datosti troše naše resurse (lokacije), snimaju pod povoljnijim uslovima u odnosu na crnogorske kompanije (ne podležu plaćanju PDV-a - čime za čitavih 17% bivaju konkurentniji od nas) kada su u pitanju razni komercijalni poslovi od kojih bi trebao da živi crnogorski filmski stvaralac u međuvremenu, dok priprema svoj film?
• čini li se to da neki drugi sektor (finansijski) posredno pokušava da kreira vizuru, politiku i pravac zakona - koju bi zapravo trebao da kreira naš esnaf, umjetnosti i zanata kinematografije, i šta mi (umjetnici i umjetnički esnaf) činimo da odbranimo ono što bi trebalo da je naše?
{niftybox background=#8FBC8F, width=360px} Otvorenost i promaja
Neko će reći, u svojstvu određene vrste opravdanja za ovakvu situaciju liberalizma prema stranim kompanijama koje snimaju po Crnoj Gori bez ikakvih obaveza prema Crnoj Gori, prema PDV-u Crne Gore, taksama za snimanje Crne Gore, ljudstvu i filmskim kompanijama Crne Gore - da je to u skladu sa politikom otvorenosti Evropske unije, i uskladjivanja prema njima. Dakle - neko će reći da se time približavamo Evropskoj uniji. Takvom ću reći da nije u pravu - jer su zemlje članice Evropske unije odavno zaštitile svoje resurse, svoju domaću kinematografiju, podigli je na nivo koji je veoma daleko od nas - i da je njima nakon toga lako da danas budu otvoreni. Na drugoj strani, mi - postajemo otvoreni a da ništa svoje nismo zaštitili, i ako tako ostane - na taj način ostajemo na otvorenom, na promaji!{/niftybox}
Taksativni problemi, resursi i zablude
Prije mog konkretnog prijedloga sugestije rješenja navedenih pitanja i pojedinih članova zakona, u svojstvu dodatnog segmenta uvoda u ovaj tekst, podsjetiću elemente oko kojih su, po onome što je rečeno na javnoj raspravi, saglasni i Ministarstvo kulture i filmski radnici u CG:
- audiovizuelna djelatnost je od javnog interesa (Član 3 nacrta)
- svi smo svjedoci da je audiovizuelna djelatnost u Crnoj Gori u nezavidnom položaju i da je uvijek tako bilo, iz niza razloga (koji se mijenjaju - ali nezavidni položaj ostaje)
- nužno je napraviti suštinsku strategijsku i zakonsku osnovu za podsticanjem i unapređenjem uslova proizvodnje i naglasiti da je, po mom sudu, iz ovoga sigurno da navedena reforma, ukoliko treba da bude suštinska i funkcionalna (a svjedoci smo da se sada nalazimo u nefunkcionalnoj situaciji) nikako ne može da bude blaga, skromnih dimenzija, pa i bezbolna.
Takođe, dozvolite da rezimiram sljedeće i izrazim svoju saglasnost:
- kako je istaknuto na javnoj raspravi, nužno je da se audiovizuenom djelatnošću bave profesionalci i profesionalne kompanije, sa teritorije Crne Gore (i u saradnji sa kompanijama iz inostranstva), i da je preporučljiva izrada u registra producenata (Član 18 nacrta), čime bi se umanjile devijacije koje su bile očigledne u minulom periodu (o devijacijama, u nastavku)
- da su crnogorske lokacije - resursi koje erormno troše strane kompanije, snimajući značajan broj filmova/reklama/emisija na tlu Crne Gore, a da je prilikom tih snimanja neznatna zarada Crne Gore, tj. da je neznatan novac koji ostaje u Crnoj Gori (bilo da je u pitanju osnovni Porez na autorski djelatnost, Porez na dobit ili PDV) u odnosu na novac koji ta strana kompanija generalno troši na samu produkciju pomenutog projekta - a koji kroz proces nenormiranih uslova snimanja u Crnoj Gori - ne ostaje u Crnoj Gori na način koji je finansijski vrijedan pomena (navedena je činjenica da čak ni III ešalon ekipe koja učestvuje u realizaciji filma/reklame, počev od keteringa i garderobe - ne bude angažovan iz Crne Gore - jer strane produkcije ničim nisu uslovljene i ostavljena im je mogućnost izbora koja u praksi zapravo suštinski isključuje domaće saradnike, jer strane produkcije logično štite svoj kapital i kroz svoje ljude).
- da kada strana kompanija snima na određenoj crnogorskoj lokaciji/destinaciji - ona zapravo i u suštini samo kinematografski troši tu lokaciju/destinaciju (jer se npr. nove reklame/filmovi ne snimaju nikada na lokaciji koja je već korištena za neku raniju reklamu/film), smanjujući mogućnost njene dalju eksploataciju, pa i od strane crnogorskog producenta. Na postojeći način - nesmetanim snimanjem stranih kompanija naše se lokacije troše - tj. kinematografski devastiraju.
- da uvjerenje da se snimanjem na određenoj crnogorskoj lokaciji zapravo promoviše Crna Gora i njena ljepota - je pogrešno, jer je dokazano u praksi da gotovo NIKADA (više od 90%) crnogorska lokacija (na kojoj se, dakle, snima) nije bila imenovana crnogorskim imenom/toponimom u navedenom filmu/reklami/seriji, jer je najčešće fabulativna radnja tog filma/reklame/serije bila smještena negdje na potpuno drugom mjestu (a da su kod nas isključivo zbog određenih produkcionih razloga), npr. u Grčkoj, Bosni, Italiji ili nekoj drugoj mediteranskoj zemlji - koja se na određeni način još dodatno fabulativno promoviše kroz naše lokacije/destinacije - iako sa njima nema nikakve veze. Ako se pogledaju npr. dva glasovita strana filma koja su među posljednjima snimljeni na tlu Crne Gore - Braća Blum (sa A. Brodijem i R. Vajs) i/ili Matilda (sa Džeremijem Ajronsom), o kojima su gotovo senzacionalistički izvještavali mnogi domaći mediji, uočiće se sasvim jasno ovo o čemu napominjem.[Footnote 1]
- da se kroz strana snimanja na tlu Crne Gore veoma malo valorizuju kapaciteti crnogorskog ljudstva (ispod 3% od ukupnog broja ljudstva koje snima konkretan projekat) iz oblasti kinematografije i svih ostalih oblasti iz domena audiovizuelne djelatnosti, crnogorskih produkcijskih kompanija, i da se kroz odustajanje od plaćanja taksi za snimanje pričinjava greška biznis sektoru koji se u Crnoj Gori bavi ovim poslom i koji servisira sve svoje poreze i prireze (a koji želimo da profesionalizujemo i da mu povisimo standarde). U tom smislu, ako stanje ostane ovako - napravljena je zapravo - biznis barijera nama koji se ovim poslom bavimo u Crnoj Gori, ali i državi Crnog Gori - jer od nas sve manje može da naplati.
- da veoma olako prelazimo preko činjenice da kompanije iz regiona i inostranstva ne plaćaju PDV prilikom rada u Crnoj Gori, u slučaju da ih angažuje neka od velikih crnogorskih ili multinacionalnih kompanija koje imaju svoje sjedište u Crnoj Gori (npr. Telekom, Telenor, Nikšičko pivo, Plantaže i sl.) a angažuju ih itekako - u obimu koji je, po mojoj slobodnoj procjeni profesionalca iz ove oblasti - godišnje veći od 2 miliona eura! Treba li da postavim pitanje koliko je to PDV-a koji se ne obračuna, koliko je to novca koji je izašao iz Crne Gore, koliko je to snimanja za čije lokacije nikome nije plaćeno (a koje postaju kinematografski devastirane), i koliko je honorara, pa i prihoda mogo da ostane u Crnoj Gori - jer ekipe iz inostranstva gotovo da ne angažuju nikoga odavde? I koliko Poreza na autorsku djelatnost (da su radili naši ljudi) je moglo da bude naplaćeno shodno tome, pa Poreza na dobit, pa PDV-a (...a PDV je tvoj novac i novac svih naš.... - kao što glasi slogan tv reklame sa naših malih ekrana)? Govorimo o novcu - koji nije mali, a samo je jedan mali dio u čitavom nizu koji obrađuje ovaj materijal. Ovakvom postojećom situacijom, koja je stvorena kao poreski raj za produkcione firme iz regiona - gotovo ništa nismo ostavili za naš sektor u Crnoj Gori, kao ni za budžet Crne Gore (jer nema naplate poreza).
- takođe, veoma olako prelazimo i preko toga da zbog činjenice da inostrane producentske kompanije kroz pojam neobračunavanja PDV-a momentalno bivaju 17% jevtinije od bilo koje crnogorske, ukoliko bi se istovremeno kao konkurencija pojavili na nekom crnogorskom tenderu. Dakle, veoma olako prelazimo preko toga da - zato što plaćamo PDV u sopstvenoj državi - mi smo u neprivilegovanom položaju upravo u sopstvenoj zemlji u samom procesu angažmana, u odnosu na firme sa strane, koje ne plaćaju - jer je takvo postojeće stanje. A tamo negdje govorimo o ekonomiji, crnogorskom biznisu, govorimo o novim radnim mjestima. Kako, kada je stranac momentalno povoljniji za čitavih 17%!? Dakle, ne možemo biti konkurentni, jer smo skupi samo zato što smo domaći i plaćamo PDV! Je li rješenje da svi prestanemo s radom, pa da samo stranci rade u CG? Šta će nam onda i Fakulteti umjetnosti na Cetinju i sve ostalo?
Možda će neko reći da ne umijemo tako dobro kao stranci? Ok - u tom slučaju pogledajte projekte koje radi domaće produkcije: MAPA, Artikulacija, AMC, Didital Dab, B film, Mat film, moj Galileo production, pa i alternativni pristup svemu tome od strane The book of Knjige, pogledajte šta već sada rade studenti sa Cetinja - i zapitajte se imate li odgovor na ovo pitanje, i šta bi se sve još moglo kada bi bili jednaki sa strancima. Pardon - kada bi se oni kroz poreski ili neki drugi sistem prinudili na jedanakost sa nama!
Dok ovo pišem, upravo gledam na TV-u reklamu za neku stranu kremu za lice - snimljenu na obroncima Durmitora. Koliko toga još ima...?
-------------------
