Lucidno THELMA & LOUISE
Poezija u pokretu (Thelma & Louise)
Režiser: Ridley Scott
Scenarista: Callie Khouri
Glume: Susan Sarandon, Geena Davis, Harvey Keitel, Michael Madsen, Christopher McDonald, Stephen Tobolowsky, Brad Pitt, Timothy Carhart, and Lucinda Jenny.
Nisam baš sasvim siguran kada su Thelma & Louise dale gas. Da li se to dešava kada Thelma (Geena Davis) opljačka prodavnicu ili mnogo ranije, kada Louise (Susan Sarandon) upuca silovatelja (Timothy Carhart)? Da li se to dešava kada Thelmin suprug tiranin (Christopher McDonald) nagazi na picu ili kada se Louise odrekne svog sata i nakita u zamjenu za stari slamnati šešir?
Kad god to bilo, u tom trenutku nešto počinje da se slaže, a film postaje čuven – pred očima gledalaca mutira u neku vrstu klasike. To ne znači da je on od tog trenutka nepogrešiv; snimci flešbekova koji naglašavaju kraj su žalosni - jeftin pokušaj uzdizanja kraja kojem to nije potrebno. Međutim, film dobija izvjesnu dozu šarma, ubjeđujući nas da oprostimo takve propuste. Nakon prilično sporog početka, ovaj prozni film postaje poetičan; a kada se to dogodi, više nismo samo pasivni posmatrači, već postajemo aktivni učesnici, spremni za zajedničku moralnu i fizičku vožnju.
Pitanje je koliko je to zasluga režisera Ridley Scott-a, čija je producentska firma napravila ovaj film. Do sada je Scott izbacio jedan impresivni kultni film, Blade Runner, koji je bitno izmijenjen u odnosu na njegov rez i nekoliko igranih filmova koji se manje-više lako zaboravljaju: dvije ugledne žanrovske vježbe (Alien i Someone to Watch Over Me), donekle književna adaptacija (The Duellists), božićni izlog pahuljaste robne kuće (Legend) i uvrjedljivi anti-japanski triler (Black Rain). On zapravo nije autor - ovaj bivši režiser reklama unosi stilski osjećaj osvjetljenja, frejmovanja i monumentalnosti u različite vizuelne teme, ali mu je potreban dobar scenario koliko i muzičaru instrument. Izgleda da mu se ovoga puta posrećilo. Scenario Callie Khouri (njen debi) i izvedbe Davis i Sarandon pružaju mu i motor i tijelo; on dodaje glamurozni slikarski dio. Drugim riječima, bez zvjezdanog rada ove tri žene, on bi bio izgubljen.
Evo nešto malo što znam o Khouri: ona slavi San Antonija, odrasla je u kolibi u ruralnom Kentakiju, studirala je dramu i glumila na Univerzitetu Purdue i radila kao konobarica dok je glumila u scenskim produkcijama u Nešvilu. Zatim se preselila u Los Anđeles, gdje je nastavila da studira glumu i napredovala od recepcionerke u komercijalnoj i muzičkoj video produkciji do producentkinje muzičkih spotova za Alice Cooper, Robert Cray i Winger.
Ovo mi ukazuje na to da Khouri donekle poznaje pozadinu svojih heroina, koje odlučuju da odu na dvodnevni odmor u Louise-inom T-bird-u, ali uskoro završe kao bjegunci od pravde. Khouri zna kako da napiše nešto sočno bez previše isticanja. Nekoliko fensi redova, na primjer – „Možete parkirati auto u sjenci njegove guzice“ ili „Uvijek sam vjerovala da pljačka ne mora biti neprijatno iskustvo ako se pravilno odradi“ - u potpunosti su opravdani kontekstom. Podjednako važno, ona ima oštar i veoma zabavan osjećaj za navike i stavove rustičnih mužjaka - dilera automobila, policajaca, kamiondžija, muzičara i svakodnevnih seksističkih udvarača.
Davis predstavlja otkrovenje među vodećim ulogama - ne zato što ranije nije bila dobra, već zato što joj filmovi Fletch, The Fly, The Accidental Tourist, Beetlejuice, Earth Girls Are Easy i Quick Change nisu dozvolili da jednako duboko zagrebe u lik. (Za razliku od nje, u Atlantic City i Bull Durham, kao i nedavnom White Palace, gdje igra konobaricu poput Louise, Sarandon je već pokazala svoju fleksibilnost). Davis-ovova Thelma, ugrožena domaćica Arkansasa koja je upravo počela da shvata šta joj se uskraćuje, predstavlja kreaciju, dobro promišljenu i sjajno odsanjanu u potpunosti. Za razliku od Demi Moore i Glenne Headly-inih uloga njujorških frizerki u filmu Mortal Thoughts, Davis ne nudi vještu skicu, već potpuno artikulisanu sliku - možda zato što je scenario sa kojim radi prožet lukavim tragovima i iznenađenjima. (na pr. Thelme-ina kupovina kartonske kutije pune minijaturnih boca Wild Turkey na putu - ona je neko ko je naviknut da gubi kontrolu samo u malim dozama, pa se prirodno ovako latila okušavanja svoje slobode.) Gledajući je kako se prikrada prozoru policajca sa osmijehom i pištoljem, tim redosljedom, svjedočimo jednom od rijetkih izvođenja koji pretvaraju činjenje u bivstvovanje.
Louise je znatno umornija od svijeta - i nešto manje izražena kao lik. Scenario pokazuje da joj se dogodilo nešto traumatično u Teksasu, ali ona nikada nije spremna da razgovara o tome. Pretpostavljamo da je silovana, ali Khouri-jino poentirano odbijanje da riješi to pitanje jedan je od najljepših poteza ove scenaristkinje. Sarandon svakako ima prikladan način da iznese čitav lik ne obazirući se na specifičnosti. I jedan način na koji nas Khouri ubjeđuje da se osjećamo posvećeni ovim likovima, je to što ne koristi lijeni, konvencionalni i reduktivni put „objašnjavanja“ šta je to što ih tjera na izbore – već nam ostavlja neke životne praznine za ispunjavanje.
„Zločin kao samo-ostvarivanje“ i „zločin kao sloboda“ predstavljaju centralno-američke mitove, a road movies im se često vraćaju. Jasno je da djela tako suštinski različita, kao što su Huckleberry Finn, Easy Rider, Bonnie and Clyde i Housekeeping (roman i film) dijele neke zajedničke momente i da Thelma i Louise imaju neke iste izvore energije. U svim ovim pričama, međuzavisnost partnera u kriminalu je osnovni dio njihove čari; Huk saznaje toliko od Jim-a, koliko Clyde saznaje od Bonnie i Ruth od Sylvie. Zajedničko učenje koje se odvija između Thelma-e i Louise jednako je važno.
Jedan od načina na koji ovaj film sakuplja trenutak je što postepeno otkriva da su ove dvije heroine donekle kriminalci čak i prije nego što napuste dom - njihovi najbolji instinkti često se kategorišu kao kirminalni impusli običajnog prava njihovog svijeta u kojem dominiraju muškarci. (Thelma čak doživljava neprijatnosti od muža jer je podigla glas.) To kako one postaju kriminalci pred zakonom, stoga predstavlja proces samodefinisanja i samoostvarivanja, što im je omogućilo njihove avanture i njihov uticaj jedne na drugu.
Kada film čvrsto uspostavi ovaj proces, on može dobiti neke od svojih najboljih pjesničkih efekata tako što će odgoditi radnju bez usporavanja akcije - efekat koji se postiže i kroz sve „road” filmove navedene gore. Do ovog trenutka, lik je postao akcija. Thelma & Louise može sebi da dozvoli nekoliko kratkih, magičnih, ali očigledno besmislenih skretanja koji ne usporavaju tempo ili traće našu uključenost: kamera prelazi T-bird u pokretu, Scott u potpunosti iskorišćava i „Scope framing“ i sopstveni kapacitet da ga upotpuni na atraktivan i dinamičan način; u veselom snimku, Thelma-in suprug Darryl i nekoliko policajaca gledaju film sa Cary Grant-om na TV-u; jedna divna sekvenca posvećena je zaustavljanju na livadi usred noći radi odmora.
Do trenutka kada se Thelma i Louise i gomila policijskih automobila sastaju na ivici ogromnog kanjona, i heroine i svijet od kojeg bježe bili su toliko potpuno definisani da Scott može prikazati ovo suočavanje na istoj monumentalnoj ljestvici na kojoj je bio početak Blade Runner-a, a da ne djeluje pretjerano hiperbolički. (U ovom trenutku, uz sve tematske razlike između dva filma, njihove vizuelne paralele graniče se sa nevjerovatnim.) Ali dostignuća ovog ogromnog finala bila bi nezamisliva bez pažljivih i osjetljivih temelja koje su postavile Khuri, Sarandon i Davis - uključujući i njihovo priznanje da su Thelma i Louise, osnažene jedna drugom, postale egzistencijalni odmetnici u punom smislu te riječi, jednostavno odlučujući da prihvate ono što već jesu.
Jonathan Rosenbaum
Prevela: Nina Bukilić
Prvi put objavljeno: https://www.jonathanrosenbaum.net/2018/03/poetry-in-motion/
