Festivali
Fahrije je realna, ona postoji, kao što postoje mnoge druge žene, žrtve rata, silovanja i druge mizogine agresije. Ona dobija snagu za razvoj ajvar biznisa, u čemu uspijeva da pridobije i druge ruralne, sumnjičave, plašljive žene i, kako doku snimci svjedoče, danas je žena koja se prvi put smiješi. Ovaj njen osmjeh ne smije prestati da bude opomena na sve žene žrtve rata, mizoginije i patrijarhata. Voljela bih da Fahrijino svjedočanstvo bude dekorisano medjunarodnom nagradom Oskara, ali možda bi to bila samo dodatna dekoracija. Ona je već nagradjena ovim sjajnim filmom. I mi to nećemo zaboraviti, zahvaljujući Berti Basholli. Jedva čekam nove filmove Sefe i Basholi.
Još jedan film vezan za kosovsku tematiku, ovog puta dokumentarni film, Reconciliation (Pomirenje), autorke Marije Zidar (u kotprodukciji Slovenija/Srbija/ Crna Gora) koje se fokusira na drevni albanski plemenski Kanun kod je dirljiva, autentična i činjenično-popunjena doku priča o kodu poštovanja porodičnih pravila, patrijarhatu, sudaru ruralnog i modernog, tradicionalnog i savremenog. I ovdje žena igra ključnu ulogu, jer ona je ta koja prekida „plemensku igru“ osvete.
Aleph, film kategorisan kao dokumentarni, prikazan je u segmentu Kinoscope, ali on sa svojim eskperimentalnim i nelinearnim pristupom izmiče svim žanrovskim konvencijama i kategorijskim etiketama, prevazilazeći i brišući granice između fikcije i dokumentarnog, izrastajući u monumentalno originalno djelo, najbliskije pojmu filmskog filosofskog eseja. U prvi mah se može pomisliti da je filmska adaptacija Borhesovog monumentalnog književnog djela – što bi samo po sebi bila nemoguća misija – ali autorka sama eksplicitno daje do znanja da je inspirisana cjelokupnim djelom Borhesa, jednim od mojim omiljenih autora. Kao što prvo slovo alfabeta predstavlja početak svega i cijelog ljudskog znanja, režiserka, scenaristkinja i montažerka, Iva Radivojević i počinje Aleph „od početka“ – od Borhesovog grada, Buenos Aitresa, gdje se jedna žena, po imenu Klara, žali jer „osjeća previše“. Nakon previše „emocija“, slijede slike arlžirskog dijela Sahare, zatim Nju Jork na razgovor sa Žarkom Lauševićem o njegovom zatvorskom životu, pa u Grčku, Grenland, Katmandu, Tailand, sve do Južne Afrike, ali i do kosmosa. Ovaj gigantski filmski projekat (koprodukcija SAD/Hrvatska/Katar) vodi nas na onirično putovanje kroz nekoliko zemalja na pet kontinenata sa različitim jezicima, čiji san prekida i nastavlja naratorski glas, kao vezivno tkivo ovog kompleksnog, vizuelno bogatog, na momente poetičnog, na momente nadrealnog, briljantnog ostvarenja.
Dugometražni prvijenac Kelti donio je Srce Sarajeva za režiju autorki Milici Tomović, što dodatno potrvđuje trijumf žena filmskih autorki na sarajevskom filmskom festivalu. Ova komedi-drama, premijerno prikazana na berlinskoj Panorami, smješta sve protagoniste u beogradsko predgrađe 1993. godine, preciznije gura ih sve u nagužvani zadimljeni stan za proslavu osmog rodjendana ćerke Minje (Katarina Dimić), tipično za dane našeg socijalističkog perioda. Još preciznije, u stanu živi cijela jedna zajednica generacija i dok su djeca, Mnijni prijatelji iz razreda, popunili dnevnu sobu, sa svojim maskama, igračkama i igrama, među kojima su najpopularnije Nindža kornjače, odrasli se tiskaju u kuhinji uz tone cigareta, litre alkohola, droge i razne priče o politici, umjetnosti, sadašnjosti i budućnosti. Majka Marijana (odlična Dubravka Kovjanić) jasno pokazuje znake nezadovoljstva ne samo zbog odsutnog seksualnog života sa mužem (Stefan Trifunović) – film počinje njenom jutarnjom masturbacijom - već i zbog teške finansijske situacije, uzrokovane hiper-inflacijom i ratovima koje tada Srbija vodi u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Jedva se snalazi da nabavi margarin za rodjendansku tortu (margarin košta nekoliko miliona dinara, a puter je još skuplji), a otac of komšija „rentira“ na jedan dan psa, da ne bi pred drugima priznali sramotu da nemaju novca da ćerki poklone kućnog ljubimca. Na „žurku“ stižu razni rodjaci, braća i sestre, prijatelji sa novim prijateljima i prijateljicama i ljubavnim pričama, neke su tu samo da izazovu ljubomoru kod bivše partnerke.
Dok rat bukti na par stotina kilometara odatle, grupa razdraganih ljudi se provodi uz viski i zbija seksualno eksplicitne šale jedni na račun drugih. Iako je scenario dobro kotnrolisan (režiserka Tomovič je i ko-scenaristkinja), njihove političke diskusije ne prelaze nivo frivolnog i populističkog („nisu svi glasali za Slobu, samo poneki“), bez pokazivanja imalo namjere za analizu odgovornosti svih za jugoslovenske ratove, ali i ekonomski razorenu Srbiju pod sankcijama. Pored ove opasne lakoće u tretmanu ozbiljnih socio-političkih tema, postoji i jedna sumnjiva ležernost u tretmanu pop-kulture i seksualnih manjina: teško da bi bilo istorisjki vjerodostojno da u maloj grupi ljudi bude toliko prisutnih homoseksualaca, među njima i brat i sestra sa novom partnerkom, koji su sasvim slobodni u pogledu svojih LGBTQ prava i velikodušno prihvaćeni od strane ne samo prijatelja, već i familija, u beogradskom polu-urbanom polu-ruralnom predgrađu ranih 1990-ih, kada su i homoseksualne manjine bile marginalizovane, javno ponižavane i fizički maltretirane. 
Ako se radi o namjeri mlade autorke, suviše mlade da bi se jasno sjecala ratova 1990-ih, da prikaže srpsko društvo kao ekonomski-posrnulo-ali-ultra-seksualno liberalno, ove polu-komične i polu-improvizovane scene su uspjele najviše zahvaljujući dovitljivosti i uigranosti sjajne glunačke ekipe. Licenca poetica, doduše, gubi uporište zbog narativnog nestanka psa, slučajnog ili namjernog - iznajmljeni pas za jedno-kratnu upotrebu se više nijednom u filmu ne pojavljuje, ni slavljenica ni djeca (zbog kojih je unajmljen) ga ne traže, pažnju su otele Ninja kornjače. Kao i taj jadni pas, i odrasli odlaze sa žurke i iz filma kao ljudi za jedno-kratnu upotrebu, dok se nedaleko odatle događa najveći genocid u Evropi nakon 2. svjetskog rata.
Pažnju privlače i komedije autorki : dok je bugarski film Women do cry (I žene plaču, režija: Vesela Kazakova i Mina Mileva) histerično urnebesna komedija o patrijarhalnom društvu i rodno-zasnovanom nasilju, sa malo održive supstance, madjarski film Things worth weeping for (Stvari vrijedne suza) o dnevnim ljubavnim, finansijskim i drugim avanturanma protagonistkinje Maje, sa nepredvidivim obrtima i black-comedy scenama, autorke Cristine Grossan pokazuje snažnu režisersku kontrolu i nagovještava filmski talenat koji će, nadam se, doći do izražaja uskoro. Iskusnija Madjarica Lili Horvat pokazuje čvrstinu i rediteljsku zrelost u njenom drugom, multi-nagrađenom, dugometrarcu dugog naslova Preparations to be together for an unknown period of time (Pripreme za zajednički život na neodređeno vrijeme) o neurohirurginji Marti, koja se nakon dvije decenije uspješne karijere u SAD-u vraća u rodnu Budimpeštu zbog zaljubljenosti u muškarca koga jedva da poznaje. Prepliću se teme platonske ljubavi, relativnosti vremena i subjektivnosti imaginarnog, izmaštanog, sa referencama na poeziju Syilvie Plath, ali u samom filmskom ambijentu i na Veronikin dvostruki život Kieslowskog. Horvat je još jedna autorka čiji budući rad treba očekivati sa nestrpljenjem.
U segmentu Fokus su prikazani i neki od meni najdražih filmova u posljednjih nekoliko godina, a sasvim su različiti, čime Sarajevo FF pokazuje programski diverzitet, vješto izbjegavajući predvidljive tematske clustere, tipične na drugim festivalima. Pored genijalnog rumunskog Bad Luck Banging or Loony Porn (Baksuzni kres ili luda pornografija), Radu Jude-a, dobitnika berlinskog Zlatnog medvjeda i prvog filma u cjelosti snimljenog sa anti-Kovid maskama, što dodaje novu ironičnu dimenziju sarkastičnom socio-kritičnom tonu u borbi protiv karnevalskog licemjerja, tu je i Bijela tvrđava/Tabija (Kanada-Bosna i Hercegovina) režisera i scenariste Igora Drljače. Ljubavno pismo Sarajevu i Tapiji, koja se u svojoj punoći vidi tek na kraju, ovaj žanrovski mix socijalne triler-drame i tinejdžerske romanse a la „bitanga i princeza par“, suptilno i pošteno se suočava se post-ratnim traumama i tranzicijskim identitetima onih najranjivijih, nimalo ne štedjeći kritike tranzicijsko društvo ogrezlo u korupciji, nasilju i kriminalu.
Maja Bogojević
