In Memoriam
Krsto Papić
|
Jedan od najznačajnijih jugoslovenskih filmskih autora i jedan od začetnika tzv. hrvatskog autorskog filma, Krsto Papić, preminuo je u 79-oj godini. Papić se izdvajao kao jedan od najinventivnijih režisera bogatog filmskog korpusa, ostavljajuči lični pečat na svako svoje ostvarenje već 60-ih godina prošlog vijeka, kada je nastajao jugoslovenski auteur film, jasno odstupajući od tadašnjih konvencija socijalističke kinematografije. Istražujući subjektivitet filmske perspektive i kombinujući dokumentaristički stil italijanskog neorealizma sa nacionalnim alegorijama, stvarao je politički provokativna djela i filozofske poeme izrazite lične refleksije. U cijelokupnom filmskom stvaralaštvu, bio je posvećen temama sudbine pojedinca koju oblikuju društveno-politički i istorijski narativi. Rodjen 7. decembra 1933. u Vučjem Dolu u Crnoj Gori, diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Od 1956. saradjuje kao asistent režije sa Fedorom Hanžekovićem, M. Bogdanovićem, Matem Reljom, Ostojićem i, posebno, sa Veljkom Bulajićem (sa kojim je u srodstvu), na filmovima Vlak bez voznog reda i Uzavreli grad. Režiserski je debitovao epizodom Čekati u omnibusu Ključ (1965), o mladom bračnom paru koji brine o bolesnoj starici, čiji stan očekuju naslijediti. 1967. režira prvi dugometražni film Iluzija, ali nacionalna i medjunardna priznanja dobija filmom Lisice (1969), koji najavljuje nove poetske i etičke vrijednosti kroz potpuno drugačiji filmski tretman kompleksnog odnosa Jugoslavije sa staljinističkon prošlošću. Sa radnjom smještenom u 1948. godini, u vrijeme Titovog schisma sa Staljinom i istjerivanjem Jugoslavije iz Cominterne, film slika dramatičan period u krajnje napetoj atmosferi kada je jugoslovensko vođstvo pravilo čistke u svojim redovima staljinističkih simpatizera. Pretvarajući nacionalni identitet i kulturnu istoriju u filmske slike, Papić vjerodostojno opisuje preciznim perom etnografskog hroničara društvene slojeve malog uzburkanog sela, koje postaje mikrokozmos cijele zemlje u post-ratnom rasulu. Sa novim sistemom vizuelnog jezika, udaljenog of filmskog jezika bliske prošlosti, režiser smjelo eksperimentiše sa estetskim vrijednostima novog medija, ali i teži, u usamljeničkom pokušaju tadašnjeg jugoslovenskog autorskog filma, da uzdrma "stabilni patrijarhalni balkanski svijet". Upečatljiva i potresna sekvenca monstruoznog silovanja, koja suptilno evocira i fokusira gledateljsku empatiju na žensku patnju, postaje hrabra autorska kritika patrijarhalnog morala sa svojim jasno iscrtanim granicama "dobra" i "zla". Bez obzira na politički haos u kojem se zemlja našla, finalna, sada antologijska scena, prikazuje "zlo" - staljinističko ili anti-staljinističko – kao hubris muškog autoriteta. |
Papić je izazvao kotnroverze i svojim sljedećim filmom, ekranizacijom drame Ive Brešana, Predstava Halmeta u selu Mrduša Donja (1973), u kojoj se prepliću zbivanja Šekspirove drame, koju izvode seljani, sa stvarnim političkim i kriminalnim dogadjajima u selu. Zatim snima prvi hrvatski horror film, Izbavitelj (2003 režira i njegov svojevrsni nastavak, Infekciju), a 1980. potpisuje Tajnu Nikole Tesle, biografski film o slavnom naučniku, sa američkim glumcima Orsonom Wellesom, Strother Martinom i Dennisom Patrickom, i jugoslovenskim glumačkim velikanima: Petrom Božovićem, Borisom Buzančićem, Demeterom Bitencom, Vanjom Drach, Igorom Galo... a ostaće upamćen i po ulozi Wellesove životne saputnice, hrvatske umjetnice Oje Kodar.
Nakon duge pauze, 1988. režira Život sa stricem, Priču iz Hrvatske (1992), Kad mrtvi zapjevaju (1997), tragikomičnu priču o dvojici emigranata, koji se početkom 1990-ih namjeravaju vratiti u domovinu. Višestruki dobitnik medjunarodnih priznanja i nagrada, Papić je i autor izvanrednih dokumentaraca, koji uglavnom prate metode cinema verité: Halo Mûnchen je prvi hrvatski dokumentarni film o sistematičnom napuštanju domovine zbog teških životnih uslova; Kad te moja čakija ubode (1968) predstavlja niz intervjua sa ubicama i ljudima bliskim žrtvama, u kojem kao vodiča i komentatora u film uključuje i lokalnog pjesnika; sličan postupak je korišćen i u filmu o vinkovačkoj željezničkoj stanici, Čvor (1970); slijede Nek se čuje i naš glas (1971), Specijalni vlakovi (1972), Mala seoska priredba, jedan od najuspješnijih hrvatskih dokumentarnih filmova uopšte, i Nezaposlena žena s djecom (1986). Krsto Papić, filmski režiser i scenarista, rođen 7. decembra 1933; preminuo 7. februara 2013. Filmografija (selekcija): Maja Bogojević |
