Festivals
O beskraju (Om det oandiga), povratak švedskog maestra i ovogodišnjeg dobitnika nagrade za režiju, Roy Anderssona, predstavlja novi niz njemu svojstvenih tabloa o ranjivosti i krhkosti ljudske egzistencije, sa svim njenim ljepotama i banalnostima, a ovu cornucopiu vodi onirični naratorski glas, nalik Šeherezadi. Po riječima autora: “Rog izobilja je mitološki jarčev rog ispunjen stvarima koje znače bogatstvo i izobilje. Obično je prikazan kao prelivanje raznih proizvoda i voća, koje, po mitu, nikad ne presušuju, što je upravo otjelotvorenje beskonačne neisrpnosti. Grčki mit me je inspirisao da sakupim sve ove scene i teme u istom filmu. Želio sam naglasiti ljepotu ljudskog postojanja i života; a da bih to pokazao, morao sam imati i kontrast, pokazati onu ružniju stranu. Moj film je o beskonačnosti znakova postojanja”.
Počasni gost (Guest of honour), pronicljivo ostvarenje Atom Egoyana (autora sjajnih filmova: Porodično gledanje, Slatka sutrašnjica, Egzotika, Felisijino putovanje itd.) otkriva kompleksnost porodične prošlosti i isprepletenih tajni, koje izbijaju na površinu kad neki članovi familije više nisu prisutni u našim životima. U igri otkrivanja i skrivanja tajni, ovo originalno auto-refleksivno djelo suptilno veže višeslojni narativ o nijansama istine, šutnje, komunikacije, žrtvovanju, prošlosti zajednice, roditeljskoj odgovornosti i zaštiti familije naspram društvenih nepravdi, uz tipično Egoyanski akcenat na (zlo)upotrebu moderne tehnologije u savremenon društvu, duboku psihilošku (re)konstrukciju likova i samu auto-referencijalnost filmskog jezika. Usred prioritetnog holivudiziranja industrije, film ne samo da nije dobio nijednu nagradu, već je, na žalost, prošao i nezapaženo od strane medijske mašinerije.
Još jedno moćno djelo jednog od najuzbudljivijih autora današnjice koje je ovogodišnji žiri zaobišao je Ema, Čileanca Pabla Larraina (režisera sjajnih Tony Manero, Post Mortem, No, Club, Neruda, dobitnika mnogih nagrada i producenta jednog od berlinskih pobjednika, Fantastična žena, u režiji Sebastiana Lelia). U ovoj suptilnoj dramskoj meditaciji, protagonistkinja filma napušta supruga i usvojenog sina i počinje da luta ulicama lučkog grada Valparaiso, u potrazi za mnogim ljubavnim aferama, kako bi ugušila osjećaj krivice i gubitka svega što je imala.
Wasp network (Mreža Osa), djelo velikog autora Olivier Assayas-a, smješta istiniti događaj u Havanu, 1990., kada pilot kubanske avio-kompanije Rene Gonzalez (odličan Gael Garcia Bernal) planira bijeg iz zemlje, napušta suprugu i ćerku i počinje novi život u Majamiju, gdje mu se pridružuju ostali kubanski disidenti sa ciljem da destabilizuju Castrov režim. Ova kompleksna priča sa velikim potencijalom je hrabar autorski projekat, koji, ipak, ne uspijeva da održi činjeničnu i narativnu koherentnost, često gubeći uporište u zamršenim bifurkacijskim paralelnim događajima i umnožavanju sumnjivih likova, oscilirajući između očigledne namjere da se imitira retro doku look, sa jedne strane, i snažnog akcentiranja dramskog suspensa u holivudskom triler maniru, sa druge. Umjesto kreiranja triler suspensa, Wasp network ostavlja utisak mlakosti, mada u pamćenju ostaje saznanje o ovim dramatičnim događajima, kao i briljantno odigrane uloge Gael Garcia Bernala, Penelope Cruz, Ane de Armas, Edgar Ramireza, Wagner Moure i ostale glumačke ekipe. Assayas izjavljuje da se odlučio konfrontirati sa konfliktima hladnog rata koji su definisali njegovu generaciju i oblikovali našu sadašnjost, namjeravajući da ta konfrontacija bude prikazana “ne sa distancom, već sa slobodom i rigoroznošću, dobronamjernošću i oprezom”.
Jednako hrabar, ali, u krajnjoj instanci, nedovoljno efektan projekat prolifičnog američkog enfant terrible, nezavisnjaka i konzistentno društveno angažovanog Stevena Soderbergha, Netflixov Laundromat, zasnovan na knjizi “Secrecy world: Inside the Panama papers (Svijet tajnosti: unutar papira Paname”) proslavljenog istraživačkog novinara, dobitnika Pulitzer nagrada Jake Bernsteina, obračunava se na inteligentan, jezgrovit i satirično duhovit način sa poreskim manipulacijama kompanije Mossack Fonseca i ostalom finansijskom mafijom. Najslabiji u svojoj (iako posve etičkoj) edukativnoj, čak i didaktičkoj, namjeri da objasni, pojasni i objelodani ozloglašene panamske dokumente i u strogom vizuelnom minimalizmu (kada film počinje da liči na običnu power point prezentaciju), Laundromat je najsnažniji u svom vrtoglavom ritmu i sjajnoj, nezaboravnoj glumačkoj ekipi, rijetko okupljenoj u jednom jedinom filmu: Gary Oldman, Antonio Banderas, Meryl Streep, Sharon Stone, AJ Meijer, Arsenio Castellanos, James Cromwell, Jane Morris itd. Društveno-etičku dimenziju filma posebno naglašava bespoštedna kritika savremenog liberalnog kapitalizma, kao i autorska metafilmična auto-ironična referencijalnost, uz Chomskijansko ponavljanje mantre koju svi znamo, ali i olako zaboravljamo: “siromašni postaju sve siromašniji, a bogati sve bogatiji”.
Martin Eden, adaptacija romana Jack Londona u režiji Pietra Marcella, je priča o svima nama, koji su vjerovali u kulturu kao izvor emancipacije, ali su ostali razočarani. Premještajući radnju iz Kalifornije u Napulj, film se suptilno osvrće na probleme, razočarenja i dileme 20. vijeka, istovremeno poništavajući i neutrališući vremenske i prostorne dimenzije, jer ovo može biti i bilo koji drugi grad u Italiji.
Savršeni kandidat (The Perfect candidate), ostvarenje jedne od rijetkih režiserki na Mostri Haifaa-e Al-Mansour, prati saudijsku ljekarku koja se suprotsavlja patrijarhalnom sistemu tako što se prijavljuje kao kandidat na opštinskim izborima, da bi uspjela da popravi put koji vodi do njene klinike.
76. izdanje Venecije odaje posebnu počast velikom režiseru Gillo Pontecorvo-u povodom stogodišjice njegovog rođenja, ali i svim filmskim umjetnicima koji su nas nedavno napustili: Bernardo Bertolucci, Guilio Brogi, Pietro Coccia, Valentina Cortese, Doris Day, Luciano de Crescenzo, Stanley Donen, Albert Finney, Peter Fonda, Bruno Ganz, Ugo Gregoretti, Rutger Hauer, Michel Legrand, Illaria Ochini, Don. A. Pennebaker, Alberto Sironi, Mattia Torre, Agnes Varda, Franco Zeffirelli.
Zlatni Lavovi za životno djelo ove godine dodijeljeni su Julie Andrews i Pedru Almodovaru. Glumica, koja se popela na Olimp međunarodne slave zahvaljujuči dvijema ranim ulogama u nezaboravnim filmovima Mary Poppins i Zvuk muzike, ostaće upamćena kao ikonična filmska figura i u filmovima koje režira njen suprug Blake Edwards („sa kojim je ostvarila duboko i dugo umjetničko partnerstvo, divan primjer ljudske i profesionalne posvećenosti samom estetskom projektu umjetnosti, koji je zauzeo primat u odnosu na komercijalan uspjeh pojedinačnih filmova“, stoji u festivalskom saopštenju), nesumnjivo zaslužujući ovaj Zlatni Lav „kao priznanje za izvanrednu karijeru koja zadivljujuće kombinuje popularni uspjeh sa umjetničkom ambicijom, bez ikakvog priklanjanja lakim kompromisima“.
Ogromno ushićenje predstavljalo je i uručenje Zlatnog Lava za životno djelo Pedru Almodovaru, velikom španskom režiseru nezaboravnih hitova: Zakon požude, Lavirint strasti, Među tamom, Žene na ivici nervnog sloma, Šta sam uradila da zaslužim ovo, Visoke potpetice, Živo meso, Sve o mojoj majci, Vratiti se, Koža u kojoj živim itd., i najnovijeg ostvarenja Dolor y gloria (Bol i slava). Kako stoji u saopštenju nagrade, Pedro Almodovar je „ne samo najveći i najuticajniji španski režiser od Bunjuela, več i filmski autor koji nam je dao višeznačne, najkontroverznije i najprovokativnije slike post-Frankove Španije. Njegove teme transgresije, želje i ideniteta su prostori njegovih filmova, koje on obogaćuje korozivnim humorom i ukrašava vizuelnim sjajem, koji baca neobičnu svjetlost na estetiku campa i pop arta, na koje autor eksplicitno referira. Nesrećna ljubav, slomljeno srce, protivurječnosti želje, bolni rezovi depresije karakterišu filmove koji koketiraju sa melodramom i njenom parodijom, dostižući vrhunac emotivne autentičnosti, koja iskupljuje svaki mogući potencijal formalnog ekscesa. Ne smijemo zaboraviti ni Almodovarov izuzetan dar da oslika originalne ženske portrete, zahvaljujući ogromnoj empatiji putem koje on izražava njihovu moć, emotivno bogatstvo, ali i neizbježne slabosti u rijetkoj i dirljivoj autentičnosti“.
Costi Gavrasu, čiji je film Adults in the room (Odrasli u sobi, adaptacija knjige Yanisa Varoufakisa) premijerno prikazan u van-takmičarskom programu, je uručena specijalna nagrada Jaeger Lecoultre za filmske autore, koji „iz više razloga zaslužuje da bude istaknut kao jedan od najvećih režisera današnjice, ali postoji i jedan poseban. On je u stanju da politiku pretvori u fascinantnu temu, kao bilo koju drugu, i ne samo za one probuđene ili za nekolicinu već ubijeđenih, nego i za širu publiku, koristeći sva moguća filmska sredstva kako bi dosegao najveći mogući broj gledatelja. Ovaj režiser, rezervisan ali odlučan, uvijek je jasno stavljao do znanja da su filmovi politički. Ovakav stav mu je omogućio ne samo da izvrne etiketu političkog autora, što mu je uvijek bilo pripisivano – često polemično i reduktivno – već i da ispolji smirenu i iskreno demokratsku vjeru u onu vrstu mainstream filma, koja gledaoce tjera na promišljanje i postavljane pitanja, istovremeno pobuđujući duboka osjećanja. Zahvaljući iskrenoj i autentičnoj indignaciji njegovih filmova, dubokom humanizmu i slobodi koju oni zahtijevaju, Costa Gavras istražuje naše slabosti i potčinjenosti. Uobičajeno je bilo reći: 'ako smo zaspali, njegovi filmovi će nas probuditi'“.
Posebna nagrada je, odavno zasluženo, uručena i sjajnom Luca-i Bigazzi-ju, „najboljem italijanskom direktoru fotografije u proteklih 30 godina“, koji je radio sa nekim od najvećih režiserskih imena današnjice: Silvio Soldini, Mario Martone, Gianni Amelio, Abbas Kiarostami, Paolo Sorrentino, Andrea Segre itd. „Italijanski film, od druge polovine 1980-ih do danas, nezamisliv je bez izvanrednog rada Bigazzi-ja. Ličnim, neuobičajenim pristupom, Bigazzi je revolucionizovao način na koji direktori filmske fotografije rade: ograničeno vrijeme za pozicioniranje svjetla, kreativni i originalni načini upotrebe prirodnih izvora svjetlosti, uvijek prilijepljen za filmsku kameru da bi uhvatio najbolje moguće uglove i najbolje pokrete kamere. Ovakav način rada ističe njegov talenat za brzinu, preciznost, ignorisanje utemeljenih pravila i sposobnost da se prilagodi svakoj vrsti budžeta, sve ono što ga čini najboljim italijanskim direktorom fotografije u posljednjih 30 godina.“.
Paralelne sekcije i ne-takmičarski segmenti
Ne-takmičarski dio je uključio: (u segmentu fikcije) Seberg, Benedicta Andrewsa, Adults in the room, Coste Gavrasa, King, Davida Micholda, Vivere, Francesce Archibugi, Tutto il mio folle amore, Gabriela Salvatoresa, Mosul, Matthew Michael Carnahana; (ne-fikcija) Citizen K, Alexa Gibneya, Roger Waters Us + them, Sean Evans i Roger Waters, I diari di Angela, 2nd chapter, Yervant Gianikian i Angela Ricci Lucchi, State funeral, Sergei Loznitsa, Woman, Anastasia Mikova i Yann Arthus-Bertrand, Citizen Rosi, Didi Gnocchi i Carolina Rosi, The Kingmaker, Laurenn Greenfield; sjajne filmove: 45 seconds of laughter, Tim Robbins, Colective, Alexander Nanau, Il planeta in mare, Andrea Segre.
Segment specijalnih projekcija je, između ostalih, prikazao premijerno, na opšte oduševljenje potpisnice ovog teksta, i dio novog serijala Mladi papa – Novi papa, episode 2 i 7, maestra Paola Sorrentinija. Sa sjajnim John Malkovichem i Jude Lawom, serija nastavlja zamršenu radnju unutar i izvan zidina Vatikana, i avanture pape Piusa XIII, koji šalje neke čudne poruke iz kome, sa svog bolničkog kreveta, ali ovog puta direktno objelodanjujući ambicije pape: da bude zaboravljen. Po riječima autora, “Prave sluge boga moraju izblijediti iz naših vidika, kako bi jasnoća vjere i mira zasijali u svom najljepšem sjaju. Utopija čistoće. Suština njihove uzvišene pobožnosti. Ali ovaj dugi put ka padanju u zaborav podrazumijeva i mnoge zemaljske prepreke…”
Paralelni takmičarski segmenti Orizzonti (Horizonti) i Giornate degli autori (Dani autora) prikazali su nove vibrantne filmove, od snažnih autorskih djela do debitantskih ostvarenja koja obećavaju. Započet 2004. godine i inspirisan prestižnim programom “14 dana režisera” kanskog festivala, Giornate degli autori je, po riječima selektora i organizatora “segment u potrazi za talentom, emocijama, idejama i autorskim filmom. Posvećen je pronalaženju originalnosti i diverziteta. Nije okrenut lakoj provokaciji zapanjujućih naslova, već dijeljenju oduševljenja novih otkrića. Slavi razliku i otkrivanje onih koji marširaju uz ritam drugačijeg bubnja”.
Pod ovogodišnjim motom “Hrabrost, radoznalost i originalan pogled”, selekcija programa nastavlja posvećenost postulatima diverziteta, intelektualne otvorenosti, hrabrosti, formalne inovativnosti i tematske smjelosti. Dobitnik nagrade je Llorona, u režiji autora Jayro Bustamente (Gvatemala/Francuska), film koji dirljivo i rafinirano kombinuje priču o ubistvima tokom oružanog konflikta u Gvatemali, kada je tadašnji predsjednik Efrain Rios Montt bio otpužen za genocid, a zatim oslobođen, sa porodičnim i seksualnim nasiljem nad domorodačkim ženama, reflektujući stvarnu mizoginiju, klasizam, religioznost, kroz ton misticizma i magičnog realizma.
Venice classics (Klasici Venecije) je segment posvećen selekciji dokumentarnih filmova o filmskoj umjetnosti i autorima, prikazujući i svjetske premijere najboljih restauriranih filmskih klasika. Nezaobilazan je omaž i velikanima filmske umjetnosti, Federicu Felliniju i Andreju Tarkovskom, prvome kroz zbirku od 18 komada arhiva Fellini in frames (Felini u kadrovima), drugome kroz prikazivanje rijetkih, do sada neobjavljenih audio-snimaka, svojevrsnog omaža Tarkovskom u djelu Andrej Tarkovsky: a cinema prayer (Andrej Tarkovski: filmska molitva).
Između ostalih, prikazan je i dupli program Bernarda Bertoluccija La commare secca (1962, restaurirali: CSC-Cineteca Nazionale u saradnji sa RTI-Mediaset) i Strategia del ragno (1970, restaurirali : Fondazione Cineteca di Bologna i Massimo Sordella u saradnji sa Compass Filmom); Ensayo de un crimen, r. Luis Bunuel (1955, restaurirali: Cineteca Nacional México u saradnji sa Sindicato de Trajadores de la Producción Cinematográfica); Crash, r. David Cronenberg (1996, restaurirali: Recorded Picture Company i Turbine Media Group (pod nadzorom Davida Cronenberga i DOP Peter Suschitzky)); Francisca, Manoel de Oliveira (1981, restaurirala: Cinemateca Portuguesa - Museu do Cinema); Fellini-jev Lo sceicco bianco (Bijeli šeik, 1952, restaurirali: Fondazione Cineteca di Bologna u okviru projekta “Fellini 100” project, u saradnji sa RTI-Mediaset i Infinity); Extase, r. Gustav Machaty (1932, restauracija: Národní filmový archiv (Nacionalni filmski arhiv Praga), uz podršku Milada Kučerová i Eduard Kučera, u saradnji sa Film Servis Festival Karlovy Vary) itd.
Maja Bogojević
