Lucidno
Zarobljen u vremenu: Alainov Resnaisov
Je t'aime, je t'aime
|
Alain Resnais (1922-2014) je bio jedan od najeksperimentalnijih i najodvažnijih New Wave reditelja ali rijetko prepoznat kao takav, možda zato što se razlikovao od svojih (uglavnom mlađih) kolega i po drugim pitanjima. Za razliku od Godarda, Rivettea, Truffauta, Chabrola i Rohmera on nije bio kritičar ili pisac, iako je kao tinejdžer tokom njemačke okupacije Francuske služio kao mentor njihovom kritičkom mentoru, Andreu Bazinu, upoznavajući ga sa nijemim filmom a posebno sa Fritzom Langom. Takođe je prednjačio kao reditelj sa svojih osam fantastičnih nefikcijskih kratkih filmova koje je uradio u periodu između 1948 – 1958, od kojih mu je prvi (Van Gogh) donio i jedinog Oskara. U stvari, kada počnete da upoređujete ove inovativne kratke filmove sa ranim kratkim prikazima Godarda, Rivettea i ostalih, shvatate da je Resnais već bio hrabri radikal, formalno i politički, mnogo ranije nego što su to postale njegove kolege. Moglo bi se reći da je on već bio filmski kritičar i istoričar, posebno za zvuk i sliku, iako svoj izvrsni kinematografski ukus nije izlagao u pismenoj formi. Počeo je svoju karijeru kao najveći međunarodni Novotalasni reditelj sa svoja prva dva dugometražna filma Hiroshima mon amour (1959) I Last Year at Marienbad (1961),kao i sa četvrtim i petim La Guerre est finie(1966) iJe t’aime, je t’aime(1968) koji su nakon Japana i Njemačke dodali Španiju i Belgiju kao lokacije snimanja, i njegov treći u potpunosti francuski film (koji uključuje 16mm amaterski film navodno sniman u Alžiru). Ali njegova stidljivost koja ga je tjerala da se krije iza scenariste, koji većinom u početku nisu pripadali svijetu filma, zamračivala je stepen njegovog autorstva kroz komplikovane odnose sa njima. {niftybox background=#8FBC8F, width=365px} U Je t'aime, je t'aime, to je značilo kreiranje i strukturiranje scenarija od 240 strana od 800-900 strana „automatskog pisanja“ belgijskog nadrealiste Jacquesa Sterneberga, i skoro sve su se sastojale od kratkih, izdijeljenih scena od kojih su neke direktno uzete is Sternergove autobiografske fikcije. Prema mišljenju Resnaisovog učenika Francoisa Thomasa, mnoge od nezaboravnih scena – poput Catrininog predloga da je čovječanstvo stvoreno kako bi vodilo računa o mačkama – pa čak i ime njegovog junaka, Claude Ridder, direktno su uzeti iz Sternbergovih objavljenih djela. To je, takođe, značilo uvođenje ozbiljne discipline u navodno „slobodnu“ i otvorenu strukturu: junak filma oscilirao je između navodno nasumičnih momenata u svom životu praktično tokom cijelog filma ali je sve vrijeme sniman na isti način, uvijek postavljen po sredini kadra i svi momenti koje ponovo doživljava su iz poslednjih devet godina njegovog života.{/niftybox} U Francuskoj je ovaj film doživio komercijalnu nesreću zbog premijere koja je bila mjesec dana prije Maja 1968, kada zemlja i nije bila baš raspoložena za zagonetna unutrašnja sanjarenja. (Ipak, imao je trajan uticaj: Michel Gondry je priznao da je imao veliki uticaj na njegov film iz 2004. godine Eternal Sunshine of the Spotless Mind). U SAD-u i Ujedinjenom Kraljevstvu eventualni nesporazumi nastali su s jedne strane isključivo zbog različitih tradicija Anglo-američke naučne fantastike i fantazije, i francuske i belgijske fantastiques druge (različite tradicije antiburžoazijskog i revolucionarnog francuskog nadrelizma i relativno konzervativnog i buržoazijskog belgijskog nadrealizma). Sve ovo bez sumnje objašnjava zašto je bilo potrebno toliko dugo da hrabrost i poezija Je t'aime, je t'aimebude prepoznata i cijenjena. Pseudonaučno kadriranje eksperimenta putovanja kroz vrijeme koji je sproveo Claude Ridder (Claude Rich), neuspješno samoubistvo, mogu ukazati na jedan racionalan okvir, ali iracionalan zaključak kada se Ridder kratko pojavljuje na različitim mjestima izvan laboratorije čini tu ideju zbunjujućom. Raniji nagovještaj koji ruši ovaj racionalni okvir dešava se kada Ridder sugeriše da se automobil koji ga vozi do laboratorije pretvori u bundevu – u stvari, komorna mašina u kojoj preživljava rasute momente svog života nakon što eksperiment putovanja kroz vrijeme pođe po zlu, liči na unutrašnjost pepeljugine bundeve, na mozak, srce, luk, platno Maxa Ernesta. Možda i najozbiljnija zabluda o Resnaisovom radu u anglo-američkoj kritici je ideja da su njegovi filmovi „hladni“ i/ili „intelektualni“ (pridjevi koji se često koriste kao da su sinonimi), i često se svodi na pogrešno tumačenje samog francuskog kartezijanskog senzibiliteta. |
Poslednja pretpostavka da je razmišljanje oblik kako osjećanja tako i bitisanja, suprotna je više anti-intelektualnoj sklonosti da je razmišljanje alternativa osjećanju ili bitisanju. Može se reči da čak i naslov Je t'aime, je t'aime opovrgava ovu grešku. Ali stare navike teško umiru, Resnais se i dalje u nekim krugovima posmatra kao da je bio jedan od flamanskih naučnika hladnog srca, prije nego potisnuti romantičar ili zarobljeni miš poput samog Riddera. Ne sjećam se da je nekad neko nazvao slično eksperimentalnog Williama Faulknera „hladnim“ ili „intelektualnim“, a ipak mnoge emotivne, filozofske i osobine naravi se mogu naći u njegovom radu: tendencija da opsesivno kruži oko određenih ključnih momenata u prošlosti a opet da se nikad ne usredsredi na njih, ponekad stvarajući osjećaj zastoja, nagla vremenska premještanja i promjena hronologije, žaljenje za izgubljenom nevinošću, osjećaj da „prošlost nikad nije prošlost“, ili (kako je to Faulkner rekao u „Svetlost u avgustu“ „Pamćenje vjeruje prije nego što se poznavanje sjeća“); daje glas drugačije nečujnim osjećanjima. Sve ove osobine/postupci se mogu vidjeti u Je t'aime, je t'aime – film koji se, kako je to sam Resnais istakao, ne sastoji od flešbekova već trenutaka zarobljavanja u vječitu sadašnjost, baš foknerski (a i prustovski) rečeno. {niftybox background=#8FBC8F, width=365px} Resnais je bio esteta a ne intelektualac, i svi njegovi eksperimenti, kao i Faulknerovi, proizašli su iz romantičnog impulsa da izraze emocije koje drugačije nisu mogle biti artikulisane na konvencionalan način. Kao i Marienbad, Je t'aime, je t'aime je pogrešno protumačen kao zagonetni film koji treba riješiti, a ne kao složeno djelo koje treba iskusiti i osjetiti. Činjenica da svaka scena u objavljenom scenariju ima preciznu lokaciju, datum i vrijeme – što je dovelo Jamesa Monaca da, u svojoj knjizi o Resnaisu, zacrta precizan hronološki raspored za preko sto scena koje je film odlučio da izokrene – samo pojašnjava način na koji je film sastavljen, a ne kako generiše značenja, misterije i emocije.{/niftybox} Iz razloga što se sam Ridder konstanto vraća nesigurnosti o samoubistvu njegove ljubavnice, kao da pokušava da riješi nerješivu zagonetku, mi možemo biti ohrabreni da napadnemo njegov već poremećeni život na sličan način. Ali tragična vizija filma nam omogućava samo jedan puni krug u njegovom putovanju i dovodi nas natrag na samoubistvo koje ga je navelo na istraživanje – započeto mračnom hromatskom kompozicijom Theloniusa Monka pod nazivom „Misterioso“. Ipak bih se složio da u Je t'aime, je t'aime postoje dva umjetnička hendikepa – teorijski i praktični. Teorijski problem je postojanje te sveukupne vremenske strukture koja je trebala da bude kako nasumična tako i poetično, formalno izražajna, naizgled haotična a opet emotivno koherentna na određeni način. Sa druge strane praktični problem, koji je kasnije i sam Resnais priznao u intervjuima, jeste dodjela uloga. Olga Georges-Picot kao Catrine, Ridderova neurotična ljubavnica, za čiju smrt, moguće samoubistvo, krivi sebe. Resnaisov drugi izbor za ovu ulogu bila je Bulle Ogier (vrijedi razmisliti šta bi ona mogla da doprinese ovom problematičnom liku). Za razliku od Richovog odličnog izvođenja Riddera, Georges-Picot u ulozi Catrine je potpuni promašaj. Kako god bilo, Je t'aime, je t'aime se odvija u vidu naracije u prvom licu, čak i više nego raniji Resnaisov Hiroshima mon amour i njegovo kasnije remek djelo Providence, iako možda imamo problem sa prihvatanjem njegovog melanholičkog i marginalnog protagonistu, neka vrsta birokratskog učvrščenja čiji profesionalni identitet leži na ivici izdavačkog svijeta, kao osamostaljeni heroj. Zarobljen u svom životu, kao i svi mi, i to ne poput nevinog miša koji je prethodio u eksperimentu putovanja kroz vrijeme, jedino što može jeste da ispremješta činjenice – ili, što je još tragičnije, da bude ispremještan činjenicama – dok beznadežno pokušava da pobjegne od sudbine. Jonathan Rosenbaum Preveo: Marko Jusič |
