U posljednje vrijeme postalo je skoro obavezno – kada se piše esej i, posebno, knjiga o nekom režiseru – da se naglasi distanca spram 'ekscesa' teorije autora, da se dosadno relativizuje stav o režiserovom kreativnom agensu naspram drugih kontekstualnih faktora. Mnoštvo je radova objavljeno o bitnosti scenarista, socijalnog i političkog uticaja ili industrijske klime u kojoj nastaju određeni filmovi i profilišu se individualne autorske karijere. Ne treba sporiti validnost ovakvih pristupa, ali politika autora ipak ostaje – u čemu ovaj Leksikon 'bezuslovno' participira – dominantni i najplauzabilniji interpretacioni vizir za razmatranje kompleksne teme stvaralačke signature, umjetničkog 'potpisa' koji određuje prepoznatljivost, distinktivnost i specifičnost pojedinačnih opusa i sudbinâ. Podrazumijeva se da režiser skoro nikada ne kreira ex nihilo, da zavisi od inputa saradnika oko sebe, i baš stoga treba intenzivirati – unutar jedne 'zajedničke' umjetnosti – istraživanje tragova njegove/njene intervencije, prerade, pretvorbe, deskripcije, dakle, upravo procesa mise-en-scène enuncijacije, utiskivanja personalnih značenja, akcentovanja i poentiranja.

Kao kritičar koji smatra da cilj kritike nije da otkriva istine u (filmskom) tekstu već da se aktivno uključi u proizvodnju značenjâ, držim da vrijednost i nužnost interpretacije počiva u stalnom analitičkom propitivanju, razvijanju pokatkad i suprotstavljenih argumenata, odbijanju da se prekine hermeneutičko kruženje: filmove i autore stalno treba iznova procjenjivati i opisivati. Čak i poneko estetsko 'istrčavanje', neki prebrzi ili nedovoljno elaborirani zaključak je zanimljiviji od ponavljanja opštih mjesta, uobičajenih, već zgotovljenih stavova. Zbog toga intrigantnost filmske kritike jeste najsnažnija kada problematizuje semantičke repere, kada napušta očekivani horizont tumačenja, kada provocira, pa i iritira, budući da nas onda zapravo tjera da još jednom formulišemo naše viđenje, doživljaj i emocionalnu reakciju. Disproporcije i polemike koje će se pojaviti u ovom regionu su neminovne, i na njih treba gledati kao na priliku da se dijalog nastavi i produbi.

Moji 'panteonski' režiseri nisu iznenađujući (Hoks, Hičkok, Ozu, Roselini, Mizoguči, Lang, Murnau, Drajer, Godar, Kubrik), što je možda novi dokaz 'konzervativnog' ukusa kojeg gajim, ali se nadam da je takva postavka kontrabalansirana mojim interesom, recimo, za tzv. treš autore – koji se u publikacijama ovog tipa po pravilu ignorišu i nezasluženo prećutkuju – u rasponu od evropske i američke eksploatacije do predvodnika japanskog pinku zabrana.

Film se suštinski sastoji od svojih visina i padova, svojih uspjeha i promašaja, disparatnih načina na koji se u njega upisuje sublimacija: ljubav prema filmu mora biti nediskriminativna, jer tek obje strane istog novčića naznačuju imaginativni, imaginarni i imaginacijski domašaj kinematografskog aparata.

Leksikona ne bi bilo, makar ne u ovom formatu, bez svesrdne pomoći profesora Dragana Vukčevića i Žarka Radonjića. Veliku zahvalnost dugujem i mom uredniku u Artu, hoksijanskom profesionalcu Balši Brkoviću čija je sugestija da, pored uopštenog pregleda režisera, markiram i pet njihovih tipičnih, paradigmatičnih ili, jednostavno, najboljih filmova, postala osnova za moj aksiološki katalog. Isto tako, želio bih da zahvalim i onima sa kojima sam, svih ovih godina, intenzivno razgovarao o sedmoj umjetnosti, Jeleni Stanovnik, Maji Bogojević, Andreju Nikolaidisu, Ratku Radunoviću i mom bratu Nemanji Bečanoviću: njihovi stavovi su mi pomogli da bolje razumijem polivalentne aspekte filma, možda i najprije onda kada nam se tumačenja i preference nisu poklapali. (Dobrodošli uticaj feminizma na filmsku teoriju možda i najbolje svjedoči o presudnosti ove korespodencije.) Kritika nije dobra ako se, eto, samo sa njom slažemo, puko je odobravamo: ona je zbilja instruktivna kada obnavlja i dinamizuje interpretativnu aktivnost (po cijenu da nekad, kao hipoteza, i bude odbačena), jer nema definitivnih odgovora na enigmu koju otjelotvoruje filmski tekst.No, to istovremeno ne povlači sa sobom i brisanje jedne 'konzervativne' osobine: kritika mora da bude i evaluativna, mora da donese vrijednosni sud, bez obzira što će on nužno biti djelimično provizoran. U Leksikonu broj uvrštenih filmova (kategorije su: 5, 6, 7, 8, 10 i 10+) označava personalno rangiranje režisera (osim u slučajevima kada autor nema pet ostvarenja ili su mu sva snimljena djela zastupljena): još od Sarisovog uzoritog primjera sa knjigom The American Cinema: Directors and Directions 1929 – 1968, vjerujem da čitalac ima puno pravo da precizno zna kakve pozicije zastupa kritičar, koje autore favorizuje i u kojim rukopisima pronalazi najbliži izraz onoga što je uvijek neuhvatljiva esencija fimske ikonografije.

Aleksandar Bečanović