Intervju        NACER KHEMIR

 

Camera Lucida : U svom radu, direktno ste inspirisani sufizmom, koji Vašim filmovima daje meditativnu i poetsku dimenziju. Koji su vaši najveći uticaji sufizma?

Nacer Khemir : Sufizam oslikava određenu estetiku koja je hranila moje filmove. Kada je medijski tok toliko obuzet i pretpran bez kraja nasiljem, nesrećom, destrukcijom i ružnoćom, ono što ostaje je spojiti ljubav i ljepotu koje su, za svakog vjernika, posebno za derviše i sufije, neminovno od božije suštine.

Camera Lucida : U filmu Le Collier Perdu de la Colombe, koji je inspirisan knjigom The Ring of the Dove, Ibn Hazm-a (994-1064), o ljubavnoj priči i duhovnom traganju, smještenom u 10. vijeku u Andaluziji, otkrivate da postoji 60 riječi za „ljubav“ na arapskom. Kako objasniti ovo bogatstvo i nijansiranu semantiku jezika?

Nacer Khemir : Moj film Le Collier Perdu de la Colombe odaje počast knjizi Ibn Hazm-a, ali scenario je originalan i nije iz knjige. Mogu još nešto razjasniti: oni koji čitaju arapski i donekle poznaju deseti vijek, učenik danas lako može pročitati tekst koji datira iz desetog vijeka, sto sam i ja radio sa trinaest godina. Pitanje koje postavlja film: šta se desilo sa ovim arapskim društvom koje je u 10. vijeku govorilo o ljubavi i koje je u dvadesetom vijeku zabranilo i ljubav i ženu? Što se tiče 60 imena ljubavi, ona su povezana sa prirodom arapskog jezika koji je nastao u pustinji. Nomad može nositi samo nekoliko predmeta, zbog čega je svoje bogatstvo pretočio u svoj jezik. Prelaženje ovih neprijateljskih prostora podstiče impulse duše, meditaciju i, naročito, nijanse.

Camera Lucida : Posljednji dio trilogije, snimljen u Tunisu i Iranu, čini se da je posvećen sufizmu: kroz mise-en-abîme priča u glavnoj priči, ovaj film prikazuje sve bogatstvo citata sufizma, što uključuje Rumija i Inayat Khan-a. Kakvo je mjesto sufizma u islamskoj religiji danas?

Nacer Kherim : Islam je danas preplavljen političkim islamom, koji predstavlja savremeni pronalazak i koji je namijenjen prvenstveno eksploatisanim masama, često napuštenim od strane njihovih elita. Ovaj pronalazak im nudi islam kao „smrtonosno oružje“ protiv globalizacije i trgovine svijeta koji otima njihovo bogatstvo istovremeno gurajući mase izvan istorije. Sufizam je jedini mogući odgovor na tu nepravdu koju, preko svojih elita, često prodatih najboljem ponuđaču, mase trpe da ne potonu u svijet ponižavanja i uvreda i zadrže svoju duboku humanost, i jedini način da regenerišu svoju kožu spaljenu od previše masakra.

Camera Lucida : Uz fascinantne vizuelne momente, geografija od Samarkanda do Andaluzije, sa ovim pustinjama, dinama, beskonačnim pijeskom... igra važnu ulogu u Vašim filmovima, kao redovni i stalni protagonista, poetičan i meditativan, pejzaž Sjeverne Afrike (ali ne isključivo njen, na Balkanu je slično) kao da definiše i oblikuje ljude i ljudski život, njihove izbore, njihove sudbine...

Nacer Khemir : Mislim da su ljudska bića kao drveće. Oni su rođeni i oblikuje ih okruženje. Slike su rezultat onoga što vidimo. Naročito slike naših snova i želja. One su kao ikone. Još jednom napominjem, nije vidljivi dio taj koji je važan, već onaj nevidljivi. Zar ne kažemo da se devet desetina ledenog brijega nalazi pod vodom?

To je velika tema. Evropa je izgrađena naslanjajući se na arapski razum i humanizam. Dovoljno je vratiti se na djelo istoričara Georges Duby-ja i pročitati prvu stranicu njegovog djela Le Temps des Cathédrales, gdje govori o srednjem vijeku u Evropi u odnosu na Kordobu, glavni grad Andaluzije u to vrijeme. Uticaj Averroa na filozofiju i drugih na matematiku, algebru, medicinu i druge nauke, je nesporan. Ali čim je stala na noge, Evropa je sve uradila ne bi li „izbrisala“ ovu sponu, falsifikovala istoriju i negirala arapske izvore. Danas su arogancija i malicioznost, naročito u ime ljudskih prava (ali istina, razlog onih najjačih je uvijek najbolji), uspjeli, za veoma kratko vrijeme, od Mediterana napraviti mjesto smrti (morsko groblje), dok je milenijumima, uprkos ratovima i konfliktima, ovaj isti Mediteran bio mjesto susreta i razmjene. Za Balkan je to možda još i gore, jer je to dijete ovog evropskog tla Pitam se da li ovaj mit o Evropi koja je isključivo „hrišćanska“ proganja tihu većinu u snu i sprječava sve ostale da žive u miru.

Camera Lucida :Definišući Balkan sa njegovim nestabilnim granicama, kao imaginarnu regiju, Maria Todorova, po analogiji sa konceptom „orijentalizma“ Edward Said-a, opisuje Balkan kao (parafrazirano): „Budući da je neodvojiv region Evrope, ali i kulturološki konstruisan kao i jedan ’'drugi unutraćšnji“, Balkan je služio za apsorbovanje mnogih eksternih frustracija, političkih, ideoloških i kulturnih, nastalih kroz tenzije i kontradikcije svojstvene regijama i društvima izvan Balkana. Balkan je, takođ, poslužio i kao depo negativnih karakteristika, na osnovu kojih je izgrađen pozitivan i tašt lik Evropljana“ (moj prevod). Da li poznajete Balkan ili balkanski film? Možete li prepoznati sličnosti između Balkana i Afričkog Sredozemlja?

Nacer Khemir : To je velika tema. Evropa je izgrađena naslanjajući se na arapski razum i humanizam. Dovoljno je vratiti se na djelo istoričara Georges Duby-ja i pročitati prvu stranicu njegovog djela Le Temps des Cathédrales, gdje govori o srednjem vijeku u Evropi u odnosu na Kordobu, glavni grad Andaluzije u to vrijeme. Uticaj Averroa na filozofiju i drugih na matematiku, algebru, medicinu i druge nauke, je nesporan. Ali čim je stala na noge, Evropa je sve uradila ne bi li „izbrisala“ ovu sponu, falsifikovala istoriju i negirala arapske izvore. Danas su arogancija i malicioznost, naročito u ime ljudskih prava (ali istina, razlog onih najjačih je uvijek najbolji), uspjeli, za veoma kratko vrijeme, od Mediterana napraviti mjesto smrti (morsko groblje), dok je milenijumima, uprkos ratovima i konfliktima, ovaj isti Mediteran bio mjesto susreta i razmjene. Za Balkan je to možda još i gore, jer je to dijete ovog evropskog tla Pitam se da li ovaj mit o Evropi koja je isključivo „hrišćanska“ proganja tihu većinu u snu i sprječava sve ostale da žive u miru.

Camera Lucida : Šta mislite o podjelama današnjeg svijeta - kulturnim, ekonomskim, političkim, društvenim, religioznim ...?

Nacer Khemir : Suština problema je uvijek ista: ekonomski interesi diktiraju: kako pridobiti bogatstvo drugih nadodavajući tome etničke ili vjerske probleme, kako bi ih bolje odvojili od sopstvenog bogatstva. Samo pogledajte kako se prikuplja novac od nafte u zemljama Arapskog poluostrva. Stanovnici ovog regiona svijeta čine pet odsto čovječanstva i troše pedeset odsto svjetskih troškova na naoružanje !!!

Camera Lucida : Da li je komunikacijski most između Zapada i Istoka prekinut i kako se može popraviti?

Nacer Khemir : Ne znam zasigurno da li postoji granica ili most... Gdje započinje Istok, gdje se završava Zapad? Istorijski gledano, nacije i civilizacije hrane se onima koji su im prethodili. Sve više ima Istoka na Zapadu i Zapada na Istoku, a globalizacija to podržava. Problem je u tome što neki na Zapadu žele jedinstven model i spremni su na sva zla da ga nametnu, a oni na Istoku ili su izgubili vjeru u svoje nasljeđe ili osjećaju nepravdu na koju nađu odgovor samo u nasilju. Većina je, sa obije strane, i dalje razumnija, ali mediji su ti koji guraju do ekstrema!

Camera Lucida : Nomadski, internacionalizovani život postaje normalan mnogim svjetskim umjetnicima i intelektualcima, naročito disidentima, kojima se pridružuju i izbjeglice, posebno sirijske... Da li „sjedjenje na dvije stolice“ stvara osjećaj ugodnosti i privilegije (prema nekim strukturalističkim filozofima), ili predstavlja vječitu melanholiju, iskorijenjen život, uvijek u potrazi za oazom?

Nacer Khemir : I jedno i drugo... Napravio sam film pod nazivom Yasmina ou les 60 noms de l’amour, u kojem pričam priču o svojoj pratetki, stogodišnjakinji, usamljenici u svojoj velikoj kući na pet lukova; a ja putujem po Evropi, iz jednog grada u drugi, kako bih predstavio kaligrafsku izložbu o 60 imena ljubavi... Ona, koja živi po islamskom hidžretskom kalendaru 1435 i a ja po hrišćanskom kalendaru 2013. Ovi svjetovi se rijetko srijeću, kao da se nas dvoje nalazimo u dva paralelna svijeta, pa smo često nemoćni da pomognemo onima koje volimo.

Camera Lucida : Gdje se osjećate kao „kod kuće“?

Najbolje se osjećam u svom stvaralaštvu, u svom radu, bez obzira na geografski položaj.

Camera Lucida : Koja je uloga festivala za jednog filmskog stvaraoca?

Nacer Khemir : Profil i funkcija festivala su se mnogo promijenili. Osamdesetih i devedesetih godina bilo je festivala koji su bili u „otkriću“, oslanjajući se na stvarne i nadarene kritičare. Malo po malo, stvari su se promijenile, do tačke da su prave kritike ustupile mjesto medijima, koji sve podređuju politici i događajima.

Camera Lucida : Bili ste član glavnog žirija za međunarodno takmičenje u dugometražnim filmovima na festivalu u Malatiji. Kako biste opisali ovo iskustvo sa „druge strane scene“, kada ocjenjujete filmove drugih, imate odgovornost žirija?

Nacer Khemir : Ja sam nekoliko puta bio član ili predsjednik žirija na festivalima Kartageni, u Nantu, Valensiji, Pesaku (istorijski film, Luksor, Malatija itd). Ja favorizujem filmove prema njihovim filmskim kvalitetima, ali to je i dalje relativan izbor. Izbor je uvek komplikovan, ali na sreću, ne odlučujemo sami! Razgovori o filmovima otkrivaju njihove nedostatke i kvalitete.

Camera Lucida : Vaši trenutni ili budući projekti…?

Nacer Khemir : Spremam dokumentarac o andaluziskoj princezi Wallada bint al-Mustakfi, koja se smatra prvom ženom u Evropi koja je osnovala književni salon. Pjesnikinja i intelektualka, ona šokira Kordobu u XI vijeku odbijanjem da nosi veo.

Isto tako, pripremamo dugometražni film The Man who lost his cloud, priču o čovjeku koji odlučuje da pozove sve žene iz svoje prošlosti, ali umire prije nego što one stignu...

Maja Bogojević
Prevod: Nina Bukilić