Lucidno        

High Life ili metafizička naracija, film Claire Denis

 

 

Sa filmom High Life (Život na visokom), filmski opus Claire Denis razvija se prema sasvim novoj logici, gdje ni psihologija, ni moral, niti akademska zanesenost ne nameću svoja pravila. Ona razgrađuje i reorganizuje elemente naracije - ono što obično nazivamo likovima, radnjom, motivacijom filma. I ako uvijek priča jednu priču, ona to radi na drugačiji način, novim narativnim postupkom.

U svemirskom brodu br.7, na putu ka crnoj rupi udaljenoj hiljadu svetlosnih milja od sunčevog sistema, ne postoji bestežinsko stanje. Čak će se naći i naučno objašnjenje za ovaj fenomen. Bestežinsko stanje je negdje drugo.

Ono je u fascinirajućem, dirljivom, uznemirujućem raspadu narativne gravitacije koja organizuje i najčešće paralizuje skoro čitavu kinematografiju. Kako « igrane » filmove tako i one dokumentarne, ili bolje reći svu filmsku umjetnost koja priča neku priču. Ipak, High Life ima svoju priču, jednu vrašku (nevjerovatnu) priču. Ali ne priča je na klasičan način.

 Na zemlji, oni su bili kriminalci, otpad društva. U svemiru, oni su zamorčad, izloženi dvostrukom eksperimentu, koji istražuje granice univerzuma i fenomene gravitacije, kao i mogućnosti reprodukcije u ekstremnim uslovima. Doktorica Dibbs prikuplja spermu i jajne ćelije, eksperimentiše (petlja) sa epruvetama. Od brutalnosti i požude vibriraju hodnici ovog svemirskog broda u obliku glomaznog ormara.

Tu vidimo parabolu : crna rupa je, takođe, ono prema čemu se kreće svako živo biće. I doista, ljudsko postojanje, uslovljeno impulsima smrti i života, tema je o kojoj govori ovaj film-mantra, ispunjen kricima mržnje, roptajima uživanja i dječjim gugutanjem, usred međuzvijezdanog vakuuma naše zajedničke samoće.

Ali nije u pitanju samo to. I nije baš tako jednostavno.

Sa svakim novim filmom, Claire Denis razvija ideju o filmskoj umjetnosti koja se odvija po sasvim novoj logici, u kojoj ni psihologija, ni moral, ni akademska zanesenost ne nameću svoja pravila.

Bilo da je inspirisana nekom viješću iz novina (Meni se ne spava), nekom biografskom situacijom (Čokolada), žanrovskim filmovima (ratom u filmu Dobro obavljen posao - Beau travail), hororom (za Trouble Every Day), romanom (Petak veče), klasičnim filmom (35 Rhums), geopolitičkom situacijom (White Material), filozofskim tekstom (L Intrus/Uljez), ona uvijek dekonstruiše i reorganizuje elemente naracije – ono što smo navikli da nazivamo likovima, radnjom, motivima. Ove komponente nisu nestale, još uvijek se radi o filmu koji ima nešto da kaže. Ali on to priča na jedan poseban način.

Ovaj film odstupa od poznatih zakona naracije

Bilo bi lakše naći u muzici, ili u poeziji, ako ne modele, onda barem neke elemente poređenja sa ovim procesima u kojima ideje i tijela odgovaraju jedni drugima, kroz eho ili kontrapunkt.

Nikada Claire Denis nije otišla tako daleko kao u filmu High Life – jedno među-zvjezdano putovanje i to ne samo u jednom smislu, ali i ultra-zvjezdano. Sa humorom koji uporedjuje "high life" (život na visokoj nozi) iz naslova i low tech realizaciju koja bez zazora potvrđuje da fantastici nisu potrebni bolji specijalni efekati od snova i ljudske tjeskobe, film odstupa od poznatih zakona naracije. Ni traga stilskoj izvjestačenosti, već samo osluškivanje muzičkih sfera, sfera različitih, ali međusobno povezanih našim fantazmima i strahovima. Individualnim, kolektivnim, ljudskim i životinjskim fantazmima i tjeskobama.

Posada svemirskog broda 7 ulazi u elipsu prostor-vrijeme, a sa njom i gledaoci filma: vrtlog gdje se fikcija i mitovi deformišu prisustvom tijela, udisaja, pogleda, glasova, vitalnih fluida - krvi, sperme, suza, vode-hraniteljice. Ipak, kroz ovo mračno i zaobljeno prostor-vrijeme nazire se jedna linija nade,  jedna prava i svijetla linija. Taj horizont, za koji niko ne zna da li će biti dosegnut, provlači se kroz ovaj brutalan i nježan film, tamno optimističan, koji okružuje lik po imenu Willow. Beba i tinejdžerka, ćerka i partnerka, budućnost ne samo čovjeka, već samog života, ona se bukvalno šeta s kraja na kraj High Life-a, ne poštujuci hronologiju, pravu gravitaciju, od koje se otkačilo ovo putovanje izvan sistema (i ne samo solarnog).

Pošto usput, sa slobodom tako jednostavnom, toliko očiglednom da se pitate zašto je tako rijetka (i ne samo u filmskoj umjetnosti), Claire Denis udomljava druge slike, druge države svijeta, druge koordinate - komadiće podsvjesnog i viralnog audiovizuelnog pamćenja, flash trash uz kosmičke skitnice u stilu hoboes punk-a, dokumentarnu arhivu genocida nad Indijancima, refleksivni komentar koji citira Francisa Jeansona kad raspravlja o revolucionarnoj akciji u filmu La Chinoise (Godard, 1967) kao i Jean-Luc Nancy-a kad raspravlja o odnosu  prema drugom u filmu Vers Nancy (kratki film Claire Denis, 2002).

Claire Denis režira kao što legionari plešu u filmu Beau Travail, u nekoj vrsti ritmičkog transa, fizičkog i polnog.

Pista za polijetanje je obilježena trouglom, dramatičnim događajem (kriminalci osuđeni na smrt poslani su u svemir umjesto da budu pogubljeni), etičko-ekološko preispitivanje (kakav je ovaj svijet koji vjeruje da ce biti u stanju da vječno odbacuje svoj "otpad", uključujući i ljudski, tako što ćemo ih baciti u neku drugu sredinu, djetinjastu i fobičnu. I mistična parabola (čovjek osuđen na smrt, opsjednut prvobitnim zločinom, koji religija definise kao grijeh).

Ali u svemiru u kojem ova posada evoluira, ambijentu koji vise lici na Tarkovskog nego na međugalaktički univerzum u stilu Star Wars-a, obojen podsvjesnim zvucima meta-muzičara Stuarta Staplesa, nasilje i nježnost mogu postojati jedno uz drugo . A tu je i nevjerovatno prisustvo Roberta Pattinsona, kao zatvorenika, pokusnog kunića, askete, ljubavnika, ubice, oca i zaštitnika.

Claire Denis režira kao što su plesali legionari u filmu « Beau Travail », u nekoj vrsti ritmičkog transa, fizičkog, polnog. Svašta se može dogoditi, ali ništa nije slučajno. Sa vrelim i ledenim magnetizmom, puna očajanja,  neumoljiva luda žena, kao pakleno božanstvo, dr Binoche polarizuje impulse, kondenzuje patnje, nanosi ih i podnosi. Ove patnje su fatalno gorivo koje vodi svemerski brod do one tačke gdje neće više biti pod njenom kontrolom. Što se tice Willow-a, Dibbs je opozicija crnim silama Monte-a,  Willow-vog oca, ona koja nije njegova majka, ali koja ga je ipak kreirala.

Na brodu ima deset ljudi, koji se bave različitim aktivnostima, ali su veoma prisutni, deset učesnika u ovom zatvorenom prostoru, usred praznine. Pa ipak, High Life je intenzivno naseljen film i pun života. Ponekad je dovoljan i jedan plan, sekvenca, poput one u kojoj jedan crnac liježe u humus staklenika, i nestaje u toj zemlji materici, melanholičnoj, a ipak toliko konkretnoj. Ali to može biti dah ventilatora na dugoj kosi Erinye u bijelom mantilu, prvi koraci na zemlji bebe koja tek počinje da hoda, pedantna priprema obroka pod svjetlošću Alfa Kentaura, spori pad kao nadnaravna koreografija tijela u noći bez kraja.

Kao da Claire Denis pravi film od svega što dotakne svojom kamerom: film, odnosno misterija, tj. aktivno prisustvo nevidljivog u srcu vidljivog. Jedino čudo sposobno da prevaziđe fatalnost crnih rupa – i to  ne samo onih u svemiru.

 

Jean-Michel Frodon
Objavljeno u https://aoc.media/critique/2018/11/16/high-life-de-claire-denis-metaphysique-narrative
Prevela: Zumreta Trocellier