Lucidno
Solntseva and Dovzhenko
O partnerstvu koje je nadmašilo smrt
| Krajem 1940-ih godina, Alexander Dovzhenko, veliki reditelj iz Sovjetskog Saveza i tvorac klasika poput Earth (1930) i Ivan (1932), napisao je u svom dnevniku: „Često pomislim kako sam protraćio svoj život". Ovakav pesimistički stav, za razliku od neograničenog optimizma u njegovim filmovima, je proizašao iz činjenice da je za dvadeset godina režirao samo sedam uspješnih filmova zbog birokratskog miješanja Staljinovih mezimaca. Tako je većinu svog vremena provodio pišući scenarije za imaginarne filmove. Onda se desio Khrushchevov poznati govor na dvadesetom partijskom kongresu, u kojem je javno osudio kult ličnosti i druge aspekte staljinizma. Taj govor je imao oslobodilački efekat na sovjetsku kinematografiju, a Dovzhenko, koji je planirao ukrajinsku trilogiju godinama, je shvatio da to napokon postaje stvarnost. Ali noć prije nego što je počeo da snima svoj prvi film, u tada poslednjih 10 godina, Poem of the Sea, preminuo je od srčanog udara 1956 godine u 62. godini života. Kraj tragične priče...
{niftybox background=#afdeb2, width=360px} Međutim, kao alegorični lik heroja u jednom od njegovih filmova, Dovzhenko se čudesno reinkarnisao u tijelo svoje supruge Yulie Solntseve. Radeći na veoma detaljnim scenarijima, uspjela je da ispuni snove svog supruga i prenese ih na ekran. „Da je Dovzhenko živ, nikada ne bih postala rediteljka; sve što radim posmatram kao odbranu ili ilustraciju Dovzhenka", izjavila je Solntseva. Ipak, uprkos skromnosti, Solntseva, koja je preminula u 88. godini života 1989. godine, bila je umjetnik za sebe.{/niftybox} Kada je dvadesetsedmogodišnja Solntseva upoznala tridesetčetvorogodišnjeg Dovzhenka 1928. godine, prije nego što je korežirala nekoliko njegovih filmova, već je bila poznata filmska zvijezda sa svojim debi nastupom u Protazanovom filmu Aelita: Queen of Mars (1924). Prvi poduhvat naučno fantastičnog filma sovjetske kinematografije je izvrsna didaktička komedija u kojoj je Solntseva, sa očima osjenčenim kajalom noseći bizarni konstruktivistički kostim, odmah ostavila utisak svirepog vladara autokratskog društva, postavljeno u poređenju sa novim sovjetskim modelom. Iste godine se pojavila sa naslovnom ulogom u The Cigarette Girl from Moscow, romantična komedija u kojoj se tri prosioca nadmeću za njenu pažnju. Njena poslednja uloga, kao prkosna sestra seljaka heroja, bila je u Dovzhenkovom filmu Zemlja, jedno od najvećih remek djela sovjetske kinematografije. Nakon smrti supruga, Solntseva je snimila The Ukrainian Trilogy, amalgam iluzije i stvarnosti, legendi i ukrajinskog nacionalizma, u sovcoloru, 70mm sastereofonskim zvukom. Ovo je bilo približno načinu na koji ih je Dovzhenko zamišljao. „Uživao sam planirajući budući projekat za panoramski ekran", napisao je Dovzhenko. |
„1930. godine, ugledao sam gigantski ekran u Parizu i ostavio je dubok utisak na mene. Dugi horizontalni oblik odgovara elementima mog sledećeg filma: široke stepe, protezanje morske vode, avioni, ideja velikog prostora."
Poema mora (1958), koji govori o pravljenju vještačkog mora i posljedičnom poplavljivanju sela, je nevjerovatan zbog svoje smjelosti, veličine i usijane ljepote. Plamene godine, niz maštovitih i dirljivih slika, koji je fokusiran na ratnu odiseju otmenog ukrajinskog vojnika koji preživljava rat i vraća se svojoj hrabroj, voljenoj učiteljici, 1962. godine u Kanu osvaja nagradu za najbolju režiju. Trilogija se zaključuje sa The Enchanted Desna (1964), koji oslikava Ukrajinu iz Dovzhenkove mladosti: neizbrisiva slika ruralnog raja. (Ako kome šta znači, ovo je jedan od omiljenih Godarovih filmova.) Postoji još dokaza za vrhunsko majstorstvo Solntseve na širokom ekranu u The Unforgettable (1967), u kojem ne postoji mrtav prostor, ne postoji pokret kamere a da se ne napravi neki dramatičan osjećaj, bilo da se radi o dirljivoj ljubavnoj sceni, borbi između dva muškarca na bodljikavim žicama, ili stotini vojnika koji marširaju u daljini. {niftybox background=#afdeb2, width=360px} Iako ne postoji ništa proračunatije u zaplašivanju zapadnjačke publike istočnoevropskim filmovima, od pominjanja da su njihovi likovi kolektivizacija Sovjetskog petogodišnjeg plana, ignorisanje ideologije koja ih je informisala i inspirisala je išlo na štetu njenim filimovima. Ovi strastveni, patriotski hvalospjevi o životu, kulturi i istoriji Ukrajine, nisu ništa više idelistične vizije Sovjetskog saveza od John Fordovih vesterna o SAD-u.{/niftybox} Filmovi Solntseve, bazirani na scenarijima njenog supruga napisani nekoliko godina ranije, osvrću se na ideologiju i istančanost, koja nije u harmoniji sa više realističnim post-thaw slikama koje predstavljaju Kalatozovov The Cranes Are Flying (1957) i Chukhraiov Ballad of a Soldier (1959). Ali u okviru zabrana Utopijske filozofije, ima više nego dovoljno prostora za humor i humanističke vrijednosti, i panteizam filma How High Are the Mountains je neodoljiv – djevojka koja izvodi piruete na kiši, lijepa plavokosa djeca šetaju bosi po izoranoj zemlji, slušanje trave i kupanje u čistom potoku. (Srceparajuća je činjenica da je Černobil učinio sve to nemogućim!) To što je Solntseva ostvarila Dovzhenkove snove predstavlja nešto najneodoljivije i najhrabrije u istoriji kinematografije, partnerstvo koje je nadmašilo smrt. |
