21-23

Markerova kreativna upotreba zvuka , slike i teksta u njegovim pjesničkim, političkim i filozofskim dokumentarcima učinila ga je jednim od najinventivnijih filmskih stvaraoca. Ovi stvaraoci su gledali naprijed ka onome što se zove "novi dokumentarni film", ali su se i osvrtali ka književnom eseju u tradiciji Michela de Montaignea. Markerovi interesi leže u tranzicionim društvima - " život u procesu da postane istorija", kako je on to rekao. Na koji način različite kulture vide i održavaju sebe i jedne druge u svijetu u kojem se sve više međusobno prepliću?

Rođen kao Christian François Bouche-Villeneuve, najverovatnije u Neuilli-sur-Seine, na periferiji Pariza, iako jedan izvor odaje da je Ulan Bator, glavni grad Mongolije njegovo mjesto rođenja - legenda za koju Marker nije učinio ništa kako bi je porekao. Za njegov pseudonim se priča da je preuzet iz "Magic Marker olovke".

Marker se borio u francuskom otporu i navodno sa američkim oružanim snagama tokom Drugog Svjetskog rata. Njegova intelektualna shvatanja su proizašla iz intelektualne klime Pariske lijeve obale, pod uticajem dvije poslijeratne ličnosti, , André Malrauxa and André Bazina. Sa Bazinom je radio na pozorišnoj sekciji magazina Travail et Culture, tada pod okriljem francuske komunističke partije.

Napisao je roman, Le Coeur Net, objavljen u 1950, a preveden sljedeće godine, pod nazivom "Iskreni duh", knjigu kritika upućenih dramskom piscu i romanopiscu Jeanu Giraudouxu; pjesme i kratke priče; i filmske kritike za Cahiers du Cinema. Ali njegovi lucidni i posvećeni ljevičarski dokumentarci, koje je sve sam napisao i mnoge sam snimio, napravljeni u periodu između 1955 do 1966, učinili su ga velikim filmskim stvaraocem. Tokom ovog perioda pjesnik Henri Michaux je proglasio: " Sorbona treba biti sravnjena a Chris Marker postavljen na svoje mjesto"

"Pišem vam iz daleke zemlje", počinje Markerovo Lettre de Siberie (Pismo iz Sibira, 1958), koji koristi karikature, tekstove i naraciju. U filmu, Marker preispituje objektivnost dokumentarnih filmova ponavljajući jednu sekvencu tri puta, svaki put sa drugačijim komentarom. U zavisnosti od komentara, sovjetski radnici koji su gradili put, bili su "nezadovoljni", "srećni" ili "plemeniti".

Strastveni i uticajni Kuba Si! (1961) sadrži dva intervjua sa Fidelom Kastrom. Završava se fijaskom Zaliva svinja , koji se desio u aprilu 1961, tokom montaže ovog filma, koji je sniman nekoliko mjeseci ranije. Antiamerički ton završetka izazvao je reakciju francuske vlade da zabrani film do 1963, ali je Marker objavio tekst i snimke prije toga. Međutim, ovo ne može dovoljno prenijeti stručno korišćenje zvuka, slike i teksta koji čine njegove filmove tako posebnim.

Marker je privukao pažnju na svoj grad posmatrajući ga okom stranca u filmu Le Joli Mai (1963), koji je sastavio od 55 sati razgovora sa ljudima iz Pariza (svedeno na oko dva i po sata) sa povezujućim komentarom koji izgovara Yyves Montand (zamjenjen Simonom Signoret u engleskoj verziji). Razgovori preuzimaju formu dijalektike tokom koje je Markerov ton često ironičan i osuđujući. Na primjer, kada jedan ispitanik kaže da želi materijalni uspjeh, Marker daje primjedbu da je njegov pogled na život " ograničen sitnicama".

Markerov La Jetee (Pier, 1962), tridesetominutna priča nakon trećeg svjetskog rata je sastavljena isključivo od statičnih snimaka, osim jednog kratkog pokretnog snimka žene koja otvara oči. Ovaj futuristički foto-roman film, čiji je polu- rimejk Terri Gilliamov 12 Majmuna iz 1995, redukuje filmsku umjetnost gotovo do svoje suštine, oživljavajući priču o post-apokaliptičnom čovjeku opsjednutom slikom iz njegove prošlosti.

Godine 1966, Marker je osnovao firmu Société pour le Lancement des Oeuvres Nouvelles, kako bi proizveo svoje novo djelo . Ovim je finansirao Loin du Vijetnam (Daleko od Vijetnama, 1967), pravovremeno propagandni komad sa doprinosima u režiji Godarda, Agnès Varda, Alain Resnaisa, Joris Ivens i samog Markera.

Le Train en Marche (Voz nastavlja da se kotrlja, 1971) dokumentarni je film koji se fokusira na reditelja Aleksandra Ivanovicha Medvedkina, i njegov CineTrain iz 1930, u kojem su filmske ekipe putovale kroz Sovjetski Savez praveći dokumentarce. Koristeći arhivske snimke i fotografije, Marker ilustruje kako je CineTrain funkcionisao kao sredstvo kojim su filmovi mogli obuhvatiti i obrazovati mase u Rusiji na početku revolucije. Posle više od 20 godina, nakon pada sovjetskog komunizma, Marker se vratio Medvedkinu u Le Tombeau d'Alexandre (Poslednji boljševik, 1992). Film je serija video-pisama upućenih Medvedkinu (koji je umro 1989.) i obezbjeđuje širu, pronicljivu meditaciju o prirodi stvarnosti, fikcije, umjetnosti, ideologije i istorije.

Sagledao je čak i širu perspektivu u filmu iz 1977 Le fond de l'Air est Rouge (slogan protesta iz maja 1968 ). Dobio je engleski naziv The Grin without a Cat. Podijeljen u dva 90-ominutna djela, ovaj film priča priču o aktivistickom pokretu nove ljevice, od njegovog rođenja kao sporednog proizvoda Vijetnamskog rata sve do svrgavanja Salvadora Aljendea u Čileu 1973 od strane CIA, što je označilo kraj svim ideološkim nadama. Za Markera, istina je uvek stvar pojedinačne tačke gledišta: istorija ne postoji osim kroz naše lično iskustvo i tumačenje istog.

"Nikad ne znaš šta si snimao dok nije zavrseno", primećuje jedan od mnogih u naratora u filmu, sumirajući Markerov prepoznatljiv način rada koji je uvijek i u ovom trenutku i van njega. U Sans Soleil (Sunless, 1983), izmišljeni snimatelj (Markerov surogat) pokušava da nadje smisao kulturnog izmještanja koji osjeća u Japanu, Zapadnoj Africi i Islandu. Koristeći različite slike, pisma, navode i razmišljanja, Marker je nastavio da širi granice dokumentarca, koristeći nove tehnologije i Haiao Yamanekove obrade slika, zajedno sa specijalnim efektima. Rezultat je film koji Marker opisuje kao "kao muzičku kompoziciju, sa refrenima, kontrapunktovima i fugama nalik ogledalu".

"Sjećam se tog mjeseca januara u Tokiju, odnosno, sjećam se snimaka koje sam snimio u januaru u Tokiju", kaže pripovjedač. "Oni su zamjenili moje sjećanje. Onu su moje sjećanje ... čin sjećanja nije suprotnost činu zaboravljanja".

Pored dokumentaraca o Medvedkinu, Marker je je napravio i druge filmove o režiserima. AK (1985), koji predstavlja profilisanje lokacije snimanja Akira Kurosavinog filma Ran na brdima planine Fuji i uključuje intervjue sa 75-godišnjim rediteljem. Ovaj doživljaj japanskog majstora na poslu mnogo govori o Kurosavinim metodama i njegovim odnosima sa svojom ekipom. Marker takođe koristi ovaj predmet za sopstveni brend poetsko-filozofskih celuloidnih eseja o Japancima i o samom pravljenju filma. Za francuski TV program Cineastes de notre Temps (Sineaste našeg vremena), Marker je odao počast Andreju Tarkovskom u Une Journee d'Andreja Arsenevitch (Jedan dan u životu Andreja Arsenevicha, 2000).

1990. Marker je proširio svoj rad kroz multimedijalnu instalaciju kao što je Zapping Zone za Pompidou Centre. U filmu Level Five (1997), on je iskoristio nove video tehnologije i odao počast Resnaisovim filmovima o memoriji i nesvjesnome. Postepeno, žena po imenu Laura (nazvana po istoimenoj junakinji iz Otto Premingerovog filma) pokušava da rekonstruiše pravi istorijski događaj putem informacija dobijenih iz globalne virtuelne mreže poznate kao Fakultativni Svjetski Link li OWL, ("Sova" na engleskom, prim.prev. ironična aluzija na na Markerovu produkcijsku kuću "Argos films" i njenu simboličnu maskotu).

Te decenije Marker, stalni inovator, napravio je CD-Rom nazvan Imemorija (Immemory), sastavljen od filmskih snimaka, klipova, muzike, teksta i fragmenata zvuka. Traje preko 20 časova i moze se gledati na mnogo različitih načina. Tokom svoje karijere, Marker, koji je bio izuzetno tajnovit o svom ličnom životu, rijetko intervjuisan ili fotografisan, često je, na zahtjeve za njegovu fotografiju, odgovarao fotografijom mačke – njegove omiljene životinje.

Ronald BERGAN
Preveli sa engleskog jezika: Jasmina Kaljić i Stevan Milivojević
http://www.guardian.co.uk/film/2012/jul/30/chris-marker