Festivali
U Kanu,
selekcije oslikavaju stanje svijeta
koji je suviše „bijel"
| Pitanje je, kao što znamo, daleko od jednostavnog. S jedne strane, moramo dati definiciju „kanskog filma". A, s druge strane, prisjetiti se relativne strane dodjeljivanja porijekla filmu. Ali ako, po običaju, najveći festival na svijetu služi kao satelitski snimak stanja filmske planete u trenutku ceremonije sredinom maja, pitanje zadržava svoju relevantnost.
Ovdje ćemo „kanske filmove" nazvati skupom novih dugometražnih ostvarenja koja su bila predmet selekcije kroz tri zvanična dijela (Competition, Un certain Regard, Hors-competition i posebne sesije) i dva paralelna odjeljka Quinzaine des réalisateurs i Semaine de la critique. Dio ACID, jednako legitiman, suštinski je posvećen francuskim filmovima, što uvodi pristrasnost. Usvojiti takvu definiciju znači, usljed jednostavnosti, zanemariti kratkometražne filmove, filmove o baštini i, naravno, neizmjernu gomilu filmova predstavljenih na Marché-u, iako su i oni dio stanja današnje svjetske kinematografije. Jaka Evropa Mađu ovim „kanskim filmovima", oni iz zvanične konkurencije s punim pravom privlače najviše pažnje. 21 naslov u borbi za Palmu oslikava neobičnu kartu, obilježenu dominacijom Evrope (9 filmova pored francuskih), sa dvije zemlje koje su predstavljene dva puta, tj. Velikom Britanijom (Moi, Daniel Blake, Ken Loach-a i American Honey, Andrea-e Arnold) i Rumunijom (Sieranevada, Cristi Puiu-a i Baccalauréat, Cristian Mungiu-a). Osim imena na koja smo navikli na Croisette-u (Pedro Almodovar, braća Dardenne), prikazuju se i atipičniji profili Paul Verhoeven-a ili Nicolas Winding Refn-a, kao i slabo uočene njemačke rediteljke Maren Ade-e. Ovo iznimno prisustvo Evrope obilježavaju dva neobična izostanka. Tokom proteklih dvadeset godina, ovo je tek treći put da ne nalazimo nijedan italijanski film u konkurenciji. A, osim Rumunije, potpuno odustvo istočne Evrope, uključujući i Rusiju, takođe je veoma uočljivo. Sa francuske strane, nakon prošlogodišnjeg prekomjernog broja filmova, bilježi se uobičajen pad, sa četiri naslova - Rester Vertical, Alain Guiraudie-a, Ma loute, Bruno Dumont-a, Mal de pierres, Nicole Garcia-e i Personal Shopper, Olivier Assayas-a. Kao što je to često slučaj, moglo bi se ukazati na dodatni naslov, Elle, Verhoeven-a, koji je u potpunosti francuski (uloge na čelu sa Isabelle Huppert, mjesta na kojima se odvija film, jezik, produkcija). Ali, iz tog razloga, možemo, nasuprot tome, smatrati da Assayas-ov film, snimljen i smješten u inostranstvu, na engleskom jeziku, sa ulogama na čelu sa Kristen Stewart, nije toliko francuski kao ovaj, iako je sjedište njegovog producenta, Charles Gillibert-a, u Parizu. Premalo novosti iz Afrike U konkurenciji, Sjedinjene Američke Države skromno su zastupljene u kvantitativnom smislu, sa Jim Jarmusch-om, Sean Penn-om i Jeff Nichols-om, iako se kod prva dva imena radi o provjerenom kvalitetu, a kod trećeg o zvijezdi u usponu velikog filma američkog autora. I jedino prisustvo Koreanca Park Chan-wook-a, Filipinca Brillante Mendoza-e i Iranca Asghar Farhadi-ja, koji su svi navikli na velike međunarodne festivale, smanjuje azijski kontinent na nesvakidašnji minimum. Dva autsajdera, Kvebečanin (i kvazi-kanski) Xavier Dolan i mladi Brazilac Kleber Mendoça Filho, zaokružuju ovaj izbor, čije se značajne karakteristike pronalaze u 86 naslova, koji čine skup selekcija. Za sve selekcije u cjelini, tj. 81 naslov, 21 evropski film od kojih ogromna većina dolazi iz zapadnih područja, 20 francuskih filmova koji ovdje jačaju i ovoga puta pretjerano prisustvo nacionalne produkcije na festivalu koji treba da zadrži međunarodni karakter, povećano prisustvo Sjedinjenih Američkih Država (16 naslova) nijansiraju tendencije konkurencije, a da im ne protivurječe. Sa 13 filmova, Azija je i dalje nedovoljno zastupljena, sa potpunim i sasvim nevjerovatnim odsustvom Kine (uključujući Hong Kong i Tajvan) i osrednjom vidljivošću Indije, sa samo jednim filmom. Nevjerovatno je slabo i prisustvo Latinske Amerike (4 filma), s obzirom na to da se po njenom učešću na drugim festivalima vidi trenutna vitalnost ovog kontinenta. Crna Afrika bi bila potpuno odsutna, da nije strahovito usamljenog dokumentarca Mahamat-Saleh Haroun-a, posvećenog Hissène Habré-u u posebnoj seansi. Takođe u potpunosti nevidljiv u Kanu jeste Magreb gdje ipak ima mnogo dešavanja baš u oblasti kinematografije.
|
 Izrael dobro zastupljen S druge strane, možemo ukazati na povećano prisustvo Bliskog istoka, sa 9 filmova, gdje se razlikuje nekoliko fenomena – prosječno prisustvo Irana (2 filma), loša zastupljenost bogate turske produkcije (1 film), znatnu vidljivost izraelskog filma sa 4 naslova, što je u skladu sa dinamikom filma u toj zemlji. Jedan od njih zapravo je palestinski film snimljen u Izraelu: Personal Affairs, rediteljke Maha Haj-e, mogao bi se, dakle, upisati među filmove arapskih zemalja, uz Egipćanina Mohammed Diab-a i Libanca (koji nije Arapin) Vatche Boulghourjian-a. Opet neizvjesno, prisustvo kinematografije Mašreka (arapski istok) ipak je u porastu, naročito zahvaljujući aktivnostima i boljoj vezi sa međunarodnim mrežama Doha Film Fund-a, koji je podržao sva tri filma. Previše iskrivljen mozaik? Sveukupno, nesporno je da kanske selekcije pružaju neobično neuravnoteženu sliku planete. Naravno, Thierry Fremaux, selektor Festival officiel-a, Edouard Waintrop i Charles Tesson, njihove kolege sa Quinzaine i de la Semaine, i timovi oko njih izabiraju djela u njihovoj originalnosti, a ne reprezentativne uzorke bilo čega.Tek na kraju festivala ćemo moći da sudimo o osnovanosti njihovih izbora. Oni ne sprječavaju da svako ponaosob i de facto svi zajedno, čak i bez dogovora, takođe prikažu jednu globalnu sliku, neku vrstu mozaika nastalog iz smjenjivanja njihovih pojedinih odluka. Abnormalo je da na toj velikoj slici, ogromni djelovi svijeta ostaju nevidljivi ili gotovo nevidljivi. Zabrinjavajuće je da Evropa i Sjeverna Amerika predstavljaju 80% zvanične konkurencije i 72% svih selekcija, što je anomalija koja vodi natrag u davna vremena kada je kinematografija koju smo poznavali bila gotovo u potpunosti „bijela" – iako je pedesetih ili šezdesetih godina makar evropski „istočni blok" imao pravo na značajnu vidljivost. To treba da se zabilježi, kako bi se pozvalo na pažnju, u slučaju da se takav trend potvrdi. Suočena sa standardizacijom i omasovljenjem kojima tržište teži i kojima će uvijek težiti, suočena od sada i sa izolacionizmom koji karakteriše naše vrijeme, misija velikog međunarodnog festivala jeste da, između ostalog, ali na suštinski način, naglasi raznolikost kinematografskog stvaralaštva. Čak i da insistira na njenom promovisanju. Jean-Michel Frodon |
