Režija: Srđan Dragojević
Scenario: Srđan Dragojević
Uloge: Nikola Kojo, Miloš Samolov, Hristina Popović, Goran Jevtić

Parada je premijerno prikazana u Srbiji u oktobru 2011. Na novembarskoj premijeri u Podgorici publika je na nogama filmskoj ekipi i glumcima uputila ovacije, i za trenutak se učinilo da je bioskopska sala bila ispunjena satisfakcijom i olakšanjem. Potom se filmska ekipa povukla, a ja sam napustio salu pitajući se gdje su sve te emocije iščezle. Parada je bila najavljena kao prvi srpski gej film sa potencijalom da se da uvid u poteškoće sa kojima se gejevi i lezbijke suočavaju u kontekstu rasprostranjene homofobije u Srbiji. Kako se onda desilo da je uzbuđenje oko ove dugo iščekivane re-prezentacije splasnulo samim povlačenjem filmske ekipe sa bine? I zašto je njihov kratak izlazak na binu podstakao trenutačno pražnjenje emocija, a istovremeno spriječio bilo kakvu potrebu za samo-refleksivnošću i kritikom? Kao da je Parada replicirala neizvjesnost ishoda prave parade koja je više postala pitanje univerzalne političke neophodnosti, nego li mogućnosti određenog istorijskog i kulturnog konteksta. Kritika se prevodi kao biti protiv već osjetljive stvari.

U Srbiji (i generalno na Balkanu) o homoseksualnosti se nikada nije javno diskutovalo. Takođe, nikada nije postojala ni gej scena koja bi nosila obilježja posebne subkulturne tvorevine razumljive kako iznutra (manjiskoj gej 'zajednici') tako i spolja (većinskom strejt 'društvu'). Kako neko onda da snimi gej film u društvu bez gej istorije i koje je tek nedavno počelo da prepoznaje gejeve i lezbijke kao cjelovita ljudska bića, i to uglavnom zahvaljujući evropeizaciji Balkana? Godinu dana prije Parade još jedan film gej tematike je bio prikazan.

Sasha (režija Dennis Todorović, Njemačka, 2010) prati priču mladog pijaniste, sina bivših jugoslovenih imigranata koji žive u Njemačkoj, na svom putu do zrelosti. Iako je odrastao u Kelnu, Saša se muči da se autuje svojim roditeljima. Međutim, Sasha nije uspio da ustalasa eks jugoslovensku javnost kao što je to Parada učinila. Lično vjerujem da razlog tome nije bio loš marketing. Fokusirajući se na jednu istinu junuka hibridnog (multinacionalnog) backgrounda i koji je sticajem okolnosti još i gej, Sasha se ograničava na univerzalnu istinu o gej situaciji nacionalne Parade. U antropološkom smisli te riječi, Sasha je 'Drugost'.

Parada prati priču o Limunu, ratnom veteranu, koji pod pritiskom svoje vjerenice pristaje da organizuje i garantuje bezbijednost na prvoj Paradi Ponosa u Beogradu. U nedostatku podrške državnih vlasti, Limun kreće na put po bivšim jugoslovenskim republikama u pokušaju da pridobije podršku svojih ratnih neprijatelja različitih nacionalnosti i etničkog porijekla. Na naše iznenađenje, saznajemo da su osobe sa kojima se borio i koje je ostrašćeno mrzio u ratu, u međuvremenu, postale njegovi životni drugari. Limunu na putu pravi društvo Radmilo, stidljivi i bojažljivi veterinar čiji je momak, Mirko, gej aktivista i koji želi da se beogradska Parada Ponosa desi bez obzira na sve prepreke. Film prožimaju humoristične aluzije na bezumlje i besmislenost ratova u bivšoj Jugoslaviji motivisanih mržnjom između etničkih i nacionalnih grupa. Istini za volju, neke od šala, iako vulgarne, se na duhovit način podsmijavaju političkoj korektnosti. Međutim, ne smije se ispustiti iz vida da je upravo smijeh uvijek pogodan instrument za prikrivanje prisutne nelagodnosti usljed saznanja da nešto nešto nije u redu. Šaljivi ton se gubi pri kraju filma u sceni nasilnog sudara između gej aktivista i neonacističke formacije. Šala prestaje jer nasilje i smrt nisu povodi za smijeh, te se u priču uvodi tragičan preokret. Problem ovdje nije poigravanje sa žanrovima, jer ta igra je uveliko svojstvena današnjim filmskim eksperimentisanjima. U pitanju je nagli preokret narativa i forme koje opstruiraju čitalačko poimanje gej ljudi kao realnih ljudi. Čini se kao da je narativ u raskoraku sa samim sobom i zahtijeva brzu intervenciju realnosti ne bi li priča dobila na kredibilnosti. Mirko tako postaje žrtvom ovog nasilja i gubi život.

Mirkova smrt je ranije nagoviještena u filmu kada, prije nego se latio organizacije parade, u jednoj od svađa razdražljivi Limun zadaje udarac Mirku i provrijeđuje mu glavu. Scena nagoviještava da će se krv proliti. Bilo koji drugi ishod bi iznevjerio zahtjeve narativa eliminišući opciju da se homoseksualci dožive uopšte kao ljudi. Ovo bi bilo suprotno zapovijedima društvenih normi koje određuju čija tijela prolaze kao ljudska, a čija ne. Slična matrica je ustanovljena u američkoj mainstream kinematografiji, kojom su se homoseksualci predstavljali ili kao utvare koje su su otjelotvoravale nakaznost prikrivenih strahova, kao bolesne osobe koje su podlegle izopačenosti seksualne perverzije, ili kao prognanici koji žive na marginama društva. Tek 80-ih godina prošlog stoljeća pojavili su se prikazi gejeva kao ljudi od krvi i mesa. Ali čak i tada, ove slike su u velikoj mjeri prikazivale homoseksualnost kroz prizmu AIDS krize, i time stvarale prividno prirodnu vezu između nje i bolesti. Dugi niz godina, holivudska industrija je držala monopol nad imaginarijem gej ljudi. „Holivud, taj veličanstveni tvorac mitova, učio je strejt ljude šta da misle o gej ljudima, i gej ljude šta da misle o sebi samima" (Celluloid Closet 1995). Posljednjih godina, odstupilo se od običaja da se homoseksualnost prikazuje na jednoznačan način. Holivud je uspio da u svoju mainstream ideologiju inkorporira raznolikost kompleksnih i realističnih gej likova. Međutim, srpski film nije Holivud, i ne mislim da treba da bude. U tom smislu, skok od krajnje nevidljivosti do potpune vidljivosti u Paradi se ostvaruje na uštrb autentične re-prezentacije. Ako srpski mainstream film želi uključiti i gej slike, onda oslonac treba da nađe više u realnosti gej muškaraca i lezbijki, a manje u utvarama.