U "Belle Toujours", izvrsnom i ingeniozno naslovljenom kvazi-nastavku filma "Belle du Jour" režisera Manoela de Oliveire postoji jedna duža sekvenca (u odnosu na trajanje filma od 68 minuta) trećeg i četvrtog stava Dvoržakove Simfonije Br. 8 u izvedbi L'Orchestre de la Fondation Calouste Gulbenkian, kojim diriguje Lawrence Foster. Iznosim detalje, jer to je jedna od rijetkih dužih sekvenci klasične muzike na filmu koju likovi slušaju pažljivo, bez priče.

U još jednoj kontemplativnoj drami koja je izašla u isto vrijeme, "Conversations with My Gardener" Jeana Beckera, takođe je upotrijebljena muzika u funkciji dijegeze, u ovom slučaju drugi stav Mozartovog "Clarinet Concerto" u A-duru, kako bi se istakao snažan kulturološki stav.

Zbog čega je toliko neuobičajeno da likovi u filmu slušaju klasičnu muziku ? Na žalost ovo je odraz sveprisutnosti pop muzike na filmu. Muzika koja se čuje sa radija ili CD-ova je najčešće pop. Jednog dana, neki radikalni režiser će prikazati ne-cmizdravog tinejdžera koji sluša Schoenberga, na primjer, dok čita Kierkegaarda.

Ako ostavimo po strani mnoge trivijalizovane i varljive biografske filmove o kompozitorima (iz ove grupacije izdvajam "Chronicle of Anna Magdalena Bach" režisera Straub i Huillet iz 1968) ili filmove o muzičarima , postoji nekoliko celuloidnih likova koji zapravo slušaju klasičnu muziku. Na žalost, većina ovakvih pokušaja bila je bezuspješna.

Ingmar Bergman je iskoristio uvertiru "Čarobne frule" (1975) kao da je radio reklamu za Koka Kolu, smjenjujući brze kadrove lica u publici, svih godišta i rasa. Onda bi, na momente, tokom izvođenja kadrirao ushićeno lice mlade djevojčice, iako je njoj, u stvari, najvjerovatnije bilo užasno dosadno.

Ali po nenamjernoj duhovitosti, ništa ne može nadmašiti scenu iz filma "The Shawshank Redemption" (1994) kada okorjeli osuđenici stoje u potresnoj tišini dok slušaju Sull'Aria duet iz "Figarove ženidbe" preko zatvorskih zvučnika. Red, kojeg igra Morgan Freeman, kaže : "Do današnjeg dana, nemam predstavu o čemu pjevaju ove dvije italijanske dame. Istina je, i ne želiim da znam. Neke stvari je najbolje ostaviti nedorečene." Tako je! (ako baš želimo da budemo sitničavi, te dvije "italijanske dame" su zapravo Španjolke, a pjevaju ih švajcarski sopran Edith Mathis i njena austrijska koleginica Gundula Janowitz).

Iste godine, u filmu "Little Women" Gilliana Armstronga, kada profesor Bhaer (Gabriel Byrne) odvede Jo (Vinona Ryder) da vidi operu "The Pearl Fishers" pričaju (iako šapućući) tokom proslavljenog dueta tenora i baritona. Gotovo jednako iritantna scena jeste ona u filmu Woodyja Allena "Hannah and her sisters" (1986), kada Dianne Wiest i Sam Waterston komentarišu tokom jedne arije (u izvedbi Marije Chiare) iz Manon Lescaut u kojoj bi trebalo da uživaju.

Možemo takođe saosjećati sa Kirkom Douglasom, koji pokušava da sluša ploču Brahmsovog "Piano Concerto No 2" u filmu "A Letter to Three Wives" (1949) Josepha Mankiewicza, iznerviran malograđanskom radio producentkinjom (Florence Bates) koja uništava ploču u pokušaju da pronađe svoj užasni program.Klasična muzika u filmovima, umjesto da uzdiže one koji je slušaju, često se čini da ima poguban efekat. U filmu Stanley Kubricka "A Clockwork Orange" (1971), tinejdžerski nasilnik Alex (Malcolm McDowell) se predozira svojim omiljenim muzičkim djelom, Bethovenovom Devetom Simfonijom koja se uobičajeno smatra uzvišenom, a koja samo pojačava njegovu nasilničku prirodu.

Slučajno, jedan od adolescentskih ubica u filmu "Elephant" režisera Gus Van Santa (2003) se takođe zove Alex; svira na klaviru Bethovenovu "Fur Elise" prije nego što će ubiti svoje drugove iz odjeljenja. U "Funny Games" (1997) Michael Haneke se postarao da buržoaska porodica koja se usudjuje da voli operu, dobija svoju zasluženu kaznu. Dok putuju na odmor i igraju igru pogađanja opera u kolima, muzika u kolima ustupa mjesto hevi-metalu. Hanekeov film „The Piano Teacher" (2001) nastavlja da iznosi lažan stav da studija klasične muzike sublimira strast, i njegova izopačena junakinja iz naslova (Isabella Huppert) citira Adornovu teorijsku vezu ludila i muzike.

Veselija, iako ne manje ubistvena, jeste petočlana banda koju predvodi Alec Guinness u filmu Alexandera Mackendricka „The Ladykillers" (1955) koja prikriva opake planove, pretvarajući se da proba Menuetto iz gudačkog kvinteta u E-molu Luigija Boccherinija. U neuspješnom rimejku braće Coen iz 2004-e godine, zavjerenici simuliraju probu istog djela, doduše kao najobičniju šalu, jer imaju samo duvačke instrumente.

Jedan od rijetkih režisera koji razumiju klasičnu muziku na dublji način, i čine njeno slušanje integralnim dijelom teksta, jeste Jean-Luc Godard (Pier Pasolini je rijetko nadmašivan u upotrebi ne-dijegetičke klasične muzike, ali o tome u nekom drugom blogu). U filmu „Breathless" (1959), Michel Poiccard (Jean-Paul Belmondo), sitni lopov koji nemarno ubija policajca, sluša Mocartov Clarinet Concerto, K622, dok njegova djevojka (Jean Seberg) planira da ga izda. Njihov odnos i snimak kružne kamere ogleda se u interakciji solo instrumenata i orkestra, i u muzičkoj temi sličnoj rondu.

U filmu „Weekend" (1962) Godard donosi, u punom krugu kamere, tri kadra jednog imanja, dok slušamo Mozartovu Sonatu za klavir br. 18, K576. Film „ForEver Mozart" (1996) je napravljen u formi klasične sonate, zavrsavajući se nepotpunom izvedbom. Režiseri poput Godarda i Oliveire nas uče da se filmovi slušaju isto onoliko koliko se gledaju.

Ronald Bergan

PREVOD SA ENGLESKOG:
Stevan Milivojević i Jasmina Kaljić
studenti 2. godine Fakulteta za strane jezike, Mediteran